Угарман кундемыште марий-шамыч Тоншай, Тонкин, Шараҥ районлаште тӱшкан илат. Тысе школлаште марий йылмым огыт туныкто, кугурак-влак веле шке коклаштышт шочмо йылме дене мутланат.
2020 ийысе переписьын данныйже почеш тыште 6500 наре марий еҥ илымым палемдыме. Шараҥ районышто 1,5-2 тӱжем наре марий еҥым шотлат. Нунын нерген сайынрак пален налаш манын, ты кундемысе Каремсола тӱвыра пӧртым вуйлатыше Е.А.Лопатина дене мутланышна. Екатерина Аркадьевнан тӱвыра аланыште пашам ыштыме опытшо изижак огыл – 26 ий.
Пел курым утла ышта
– Шараҥ районысо Каремсола тӱвыра пӧрт марий тӱвыран рӱдыжлан шотлалтеш. Тысе пашаеҥ-влак марий калыкын тӱвыражым, йӱлажым аралыме да тудын дене моло-шамычым палдарыме шотышто кугу пашам шуктен шогат. Мемнан кундемыште Марссолаште освятитлыме памаш уло. Тудым верысе калык дене шотыш кондымо, ачалыме да тӱзатыме.
Каремсола «Пеледекш» куштышо да мурышо калык ансамбльже дене поснак кугешна. Тудо тысе тӱвыра пӧрт пелен ынде 53 ий пашам ышта. Тыгай ансамбль кундемыштына икте веле, манаш лиеш. Тудым мый ынде 13 ий вуйлатем.
Тӱҥ шотышто кундемнан йӱдвел-касвел могырыштыжо илыше марий-влакын тӱвыраштлан да йӱлаштлан тӱткышым ойырена. Тӱвыра пашаеҥ-шамыч дене пырля марий йылмым да фольклорым аралымылан вуйын шогена. Моло-влакым марий муро да куштымаш, йӱла да илыш-кучем, национальный кочкыш дене палдарена. Палемдыман, мемнан кундемыште илыше марий-влак ты ансамбльлан кӧра шуко ум пален налыт, шке шочмо йылмышт дене мутланат да кугезына-влакын йӱлаштым жаплат, – каласкалыш Екатерина Аркадьевна.
Ончыкылыклан ӱшан уло
«Пеледекш» ансамбльын сомылжым виктараш полшышо да ончыкылыклан ӱшаным пуышо спутникше – «Изи пеледекш» йоча фольклор ансамбль. Кугыеҥ да йоча-шамычын ансамбльыштышт ятыр калык, кызытсе илышлан келыштаралтше муро-влак йоҥгат. Тыгак репертуарыштышт шуко тӱрлӧ куштымаш улыт.
– Школышто тунемше да йочасадыш коштшо икшыве-шамыч дене пашам ыштена. Тидлан лӱмын тӱвыра пӧртыштына кружок уло. Тушто ятыр ӱдыр-рвезе шуаралтыт. Шочмо йылме дене мутланаш, мураш да кушташ тунемыт. Нуно кундемыштына илыше марий-влакын йӱлаштым да тӱвыраштым шуйышо тукым улыт. Садлан кугу ӱшан дене илена, – чонжым почо «Пеледекш» ансамбльын вуйлатышыже.
Марий пӧртыштӧ – команмелна.
2019 ийыште шыжым Каремсолаште «Марийская изба» тоштер-пӧртым почмо. Тушто марий калыкын илыш-кучемжым тӱрыснек почын ончыктымо. Пӧртыштӧ марий коҥгам лӱмын оптымо. Тоштерыш толшо еҥ ден уна-шамычлан команмелнам кӱэштыт. Тыгак тоштерыште тӱрлӧ экскурсий, мастер-класс, интерактивный да познавательный программе-влак эртаралтыт. Садлан ты пӧртым тыште марий-влакым иквереш чумырышо верлан шотлат.
– Кажне ийын Каремсолаште регион-влак кокласе «Шочмо мланде» тӱвыра фестиваль эртаралтеш. Тений тудым 13 июльышто 11—ше гана кумдан палемдышна. Ты мероприятий Культурный инициативе Президентский фондын полшымыж дене илышыш шыҥдаралтеш. Тудо марий тӱвыра нерген утларак пален налмылан, йӱлам аралымылан, икте-весе кокласе кылым пеҥгыдеммылан виктаралтын.
Фестиваль годым марий калыкын поян да мотор тӱвыраже чыла шӧрыныштат ончыкталтын. Тушко Марий Эл, Виче да Угарман кундемласе марий коллектив да вокалист-влак ушненыт. Марий калыкын семӱзгарже, мурымашыже да куштымашыже, декоративно-прикладной усталыкше дене палдареныт, – мутланымашым умбакыже шуйыш Е.Лопатина.
Угарман кундемыште илыше марий-влаклан ты фестиваль моткоч шерге. Вет тудо икте тыгай – марий-шамыч дене кылдалтше, нунын тӱвыра поянлыкышт дене палдарыше. Фестиваль ынде шукертсек тысе марий-влаклан эн вучымо да йӧратыме пайремыш савырнен.
А тысе марий-влак, чынжымак, молодец улыт. Элнан кеч-могай кундемжым ончалаш гын, кушто марий-шамыч улыт, тушто эреак иктаж-могай сомыл виктаралтеш. Тӱҥжӧ – марий калыкын йылмыже йоҥгалтеш, койышыжо ончыкталтеш. Тек эре тыге лиеш!
Очко
Пушеҥге — пу
Книга — книгӓ
тувыр — тэгэр
мотор — сяй.
Угарман кундем Шараҥ районышто Каремсола (Черномуж), Цернӓ (Пайдушево), Кӓцисола (Качеево), Изи Ушта (Малая Уста), Ӓштӓншӹнгӹ (Астанчурга), Чура Цури (Чура Сури), Козлансола (Козлянур) яллаште марий-влак тӱшкан илат.
Е.Лопатинан колтымо фотожо-влак.