Канде тӱс – тынысым да порылыкым, эрыкым да ласкалыкым ончыктышо тӱс. Но тӱнямбалне тудо тыгак аутизмым ончыктымо тӱс семын палыме.
Ий еда 2 апрельыште Аутизм проблеме нерген уверым шаркалыме тӱнямбал кече палемдалтеш. Ты кечын рӱдоласе Ленин лӱмеш тӱвыра пӧрт канде тул дене волгалтын, тыгак уремлаштат канде шар-влакым пуэдыше еҥ-влакым ужаш лийын. Лач тыге Российыште эртаралтше «Зажги синим» акцийыш Йошкар-Оласе «Раскрась мир» мер организацийын еҥже-влак ушненыт.
Регионысо тиде организаций ныл ий ончыч Россий президентын грантше полшымо дене ышталтын. Тушко уш-акыл тептер шотышто ойыртемалтше (тӱн шотышто аутизман) икшыве-влакым ончен-куштышо ача-ава-шамыч чумыргеныт. Нуным ик ешла ушымо пашам Анна Шаганова виктара.
– Ончыч мый частный специалист лийынам, психически вияҥме вашталтышан йоча-влак дене пашам ыштенам. Аутизм диагнозан ятыр йоча дене пашам ыштенам. Ача-ава-влак денат кыл саемын. Нунылан кажныжлан полшымем шуын, сандене волонтёр семын тыршаш тӱҥалынам, кертмем семын полышкаленам. Вара умыленам: тыгай «ешнам» организаций семын огына пеҥгыдемде гын, умбакыже специалист-влакланат, ача-аваланат, неле лиеш. Сандене мый тӱрлӧ кундемысе конференцийлаш кошташ тӱҥальым. Кӱлеш шинчымашым налмеке, «нелырак» йоча-влак дене пашам виктарыме шотышто рӱдерым почым, – ойлыш «Раскрась мир» мер ушемын председательже Анна Шаганова.
Анна – психолог, логопед да айдемын койышыжым эскерыме шотышто специалист. Марий кугыжаныш универститетыште, МОСИ-ште да Москвасе психоанализ институтышто шинчымашым поген. 20 ияшак «вес тӱрлӧ» йоча-шамыч дене пашам ышташ тӱҥалын.
Аутизм диагнозан йоча-влаклан обществыште, еҥ коклаште лияш моткоч неле. Тыгай нелылыкым кертме семын сеҥаш манын, икшыве-влакым вес еҥ дене кылым ыштен мошташ туныктыман. Сандене йоча-шамычлан еҥ-шамыч дене вашлийме сынан мероприятий-влак эртаралтыт.
Аутизм – айдемын психологийыштыже лийше вашталтыш-влак. Тидыже вуйдорыкын пашаж дене кылдалтын. Аутист-влак «петырныше» гай улыт, чылажымат кӧргӧ чон тӱняштышт кучат. Нуно йыр илышым шке семын ужыт да шижыт, вес еҥ-влак дене кылым огыт кучо. Тыглай еҥлан мо куштылгын чучеш, аутизм диагнозан еҥлан – моткоч неле.
Тӱнямбалысе данный почеш, ий еда аутизман йоча-влак шукырак да шукырак шочыт. 10 ий ончыч 1000 таза йоча коклаште 1 икшыве аутизман шочын гын, 3-4 ий ончыч тынарак еҥ коклаште 150 икшывылан тиде диагнозым шынденыт. Кызытсе пагытыште 50 таза шочшо эрге да 80 тыгай ӱдыр йоча коклаште иктыже аутизман. Эрге-влак коклаште ты диагноз чӱчкыдынрак вашлиялтеш, санденак аутизмын тӱсшӧ – канде.
«Раскрась мир» ушемыште кызыт 32 еш шотлалтеш. Ты ешлаште улшо аутизман йоча-влак тӱрлӧ улыт. Кажныжым умылен моштыман. Тынар ий жапыште Анна шкеже нунылан йолташ, ака але кокымшо ава гай лийын. «Пашаштет могай нелылыкым шижат?» манын йодмемлан Анна Игоревна тыгерак вашештыш:
– Нелылык икте веле – мыланна шке кумылын полышым пуаш ямде улшо еҥ-влак, волонтёр-шамыч, огыт сите. Нунын деч посна йоча-влакым тӱшка мероприятийлаш коштыкташ ок лий. Ик йочалан ик волонтёр кӱлеш. Волонтёр-влакым пашашкына ушымо годым кажныжым тиде але тудо икшывылан келшен толжо манын «ойырена», темпераментым, койыш-шоктышым шотыш налына. Мый эре манам: аутист-шамыч дене пашам ыштыме ок кӱл, нунын дене йолташ лийман. Нунын тӱняшкышт пурен моштыман. Мутлан, кузе шке шольыдам але шӱжардам велосипед дене кудалышташ туныктеда ыле? Аутизман йочалан кеч-могай изирак пашажат моткоч кугу сомылла чучеш. Эсогыл вес еҥ дене мутланаш, кочкаш ямдылаш, йыр тӱням эскераш тунемашышт логалеш. Аутист-влак вес еҥым моткоч сайын шижыт, сандене нунын дене чон почын йолташ лийын моштыман. Мылам аутист дене кылым муаш моткоч куштылго. Тиде икте-весылан полыш гай: мый унылан шинчымашым пуэм, а нуно – мылам. Кажне гана у кӱкшытыш шуаш полшат, ӧрыктарат. Кокланже вет нуно мемнан дечат ушанрак улыт: туныктыде тунем кертыт, икте-весыштым мут деч посна умылен моштат.
Наталья Вертинская:
– «Раскрась мир» рӱдер нерген палымем-влак деч колынам ыле. Эргымлан тунам ныл ий ыле. Мылам тудым ончаш моткоч неле лийын. А ты рӱдерыште ача-ава-влаклан моткоч кугу полышым пуат. Ой-каҥаш дене, темлымаш дене. Тыште мемнам аутизман йоча-влакым ончаш туныктат. Психологын, логопедын, деффектологын пашашт моткоч сай лектышым пуа. Тыгак ме тӱрлӧ проектым пырля возена, йоча-влакнан илышыштым саемдаш тыршена. Мутлан, тыршымыланна кӧра Йошкар-Оласе 12-шо, 21-ше да Медведево район Куяр школла пелен подготовительный класс-влак почылтыныт. Тыште йочана-влак школыш кошташ, тушто «илаш» тунемыт.
Эргымлан кызыт 8 ий. Ныл ий жапыште ме моткоч кугу кӱкшытыш шуынна. Кызыт тудо 12-шо номеран школышто, инклюзивный классыште тунемеш. Ме вашла умылена, тунемына, куанен илена. Тау тиде рӱдерлан.
