Кӧгӧрчен-влак тӱрлӧ черым шаркалат, икмынярже айдемыланат куснен кертеш.
Оласе кайык-влак ятыр паразитым: умдылам, шуршым, тӱрлӧ копшаҥгым да пудийым – шаркалат. Нуно кӧгӧрчен ӱмбалнат, пыжашыштыштат илен кертыт. Паразит-влак зданийыш тӱрлӧ шелше кокла гыч куснат, тыге айдемын тазалыкшылан лӱдыкшым ыштат. Кайыкым тӱкалыме але терысан пуракым ӱпшычмӧ годым черланаш лиеш.
Южо чер куштылгын эрта гын, весе тазалыкым чотак лунчыртен кертеш, поснак начар иммунитетан кугыеҥ ден йоча-влаклан шекланыман.
Чер-влакым кузе палаш?
Орнитоз – инфекциян осал чер, тудым хламидий тарвата. Черланымеке, кенета температур кӱза (39 градус марте), вуй, чогашыл корштат, логарыште кыжгымда, кокыртыш витара. Кок-ныл кече гыч оҥ тураште коршташ (поснак шӱлалтыме годым), кукшо кокыртыш витараш тӱҥалеш, шӱйшӧ рун лектеш. Тидыже шодын эмганымыже нерген ойла. Ты черым жапыштыже муаш огыл гын, мокш да лем кугемыт. Черым эмлымекат, айдеме шкенжым кужу жап начарын шижеш, тичмаш паремын шуаш 2-3 тылзе кӱлеш.
Сальмонеллёз – инфекциян осал чер, тудо сальмонелл тукым бактерий-влак логалмылан кӧра лиеш. Ты чер пагар-шоло корным локтылеш. Тыгодым пушкедыкта, тудо вишкыде, шоҥешталтше, купысо вӱдпорсын гай ужарге лиеш, чот ӱпша. Кечыште шонданыш 7-10 гана коштыкта. Тыге лу кече шуйнен кертеш. Южгунам давлений вола, вуй коршта, шӧн шупшеш.
Начар иммунитетан еҥ але шочын вочшо аза-влакын сальмонелл тӱрлӧ органыш да тканьыш логалешат, остеомиелит (лувем пуалмаш), артрит, холецистит вияҥ кертыт. Икымше кечыла гычак рӱдӧ нерве да шӱм-вӱргорно системе-влак локтылалтыт. Сальмонеллёз чер кужун шуйна, колымашкат шуктен кертеш.
Шоя туберкулёз (иерсиниоз) – инфекциян осал чер. Пагар-шоло корно эмганымеке, моло органат локтылалтеш. Тудо могырым сӱсандарыме, вий кайыме, вуй, чогашыл да йыжыҥ корштымо, аппетит йоммо дене ойыртемалтеш. Тыгак укшинчыктен, пушкедыктен кертеш. Шуэнрак капыште чӱнча-влак лектыт, поснак – кидыште да йолышто.
Кампилобактериоз – шоло инфекциян осал чер, тудо бактерий-влаклан кӧра лиеш. Черланымеке, температур кӱза, вий пыта, чогашыл коржеш, мӱшкыр тураште коршта (поснак пурлаште да кылымде йыр), икымше кечылаште укшинчыкта да пушкедыкта.
Черланаш огыл манын, шарныза:
уремыште кӧгӧрчен деке пеш лишке мийыман огыл;
кайыкым пукшымо годым шкеже нимом ида коч, ида йӱ;
кайыкым кид гыч ида пукшо, поснак йочалан тидым ышташ ида пу;
юж дене чер ынже логал манын, мӧҥгыштат, машинаштат кондиционерым жапын-жапын эрыктыман.
Кӧгӧрчен ӱҥышын коеш, пуным овартен, ок коч, почшо вишкыде терыс дене йыгалт пытен, шинчаж гыч шинчавӱд йога гын, тудын деч поснак шекланыман. Черле кайыкым тӱкалыман огыл. Тӱкненда гын, кидым мушман. А шкем удан шижмеке, врач деке кайыман.