Морко район Кӱчыкэҥер ялыште Н.И.Казаков лӱмеш литератур да краеведений тоштер верланен. Тудын зданийже Россий Федерацийысе калык-влакын кундем кӱкшытан тӱвыра югыпого объектлан (историй да тӱвыра шарныктыш) шотлалтеш. Ончыч тушто земстве школ лийын.Тоштер 1995 ий годсек пашам ышта. Тушто Г.К.Сошина икымше кече гычак тырша.
Поэт лӱмеш
Тыште литературный, воинский, краеведческий зал-влак улыт. Мемнам эн ончыч литературный зал дене палымым ыштышт. Тудо тӱрыснек Николай Иванович Казаковлан пӧлеклалтын. Поэт нерген пырдыжысе кугу стендыште тӱрлӧ фактым ончыктымо. Тыгак тудын бюстшо, вургемже, личный арверже-влак аралалтыт. Залыште моткоч шуко марий книга, картине-влак улыт. Нуным ялысе калыкын полшымыж дене погымо. Ты залын ик лукшым кугу диван айла. Тушто толшо-влак погынат да тӱрлӧ мероприятийым эртарат.
– Тоштер утыжым кугу огыл гынат, еҥ-влак коштыт. Шукыж годым мемнан деке школышто тунемше икшыве-шамычым кондат. Кеч-могай экскурсийым литературный зал гыч тӱҥалына. Тыште Николай Ивановичын илыш корныж дене палдарена, кундемыштына шочын-кушшо талешке-влак нерген каласкалена: Павел Ильич Курсов, Зосим Алексеевич Краснов да моло нергенат. Тылеч вара тоштерысе вес зал-влак дене палымым ыштена.
Экскурсий-шамыч тыглай огыт эрте, образовательный программе-влаклан эҥертена. Тыге Морко сӱанватым чиктыме йӱла да тошто семӱзгар-влак дене палдарена. Тыгодым ме кажне вургемын мом ончыктымыжым радамлена. Альберт Викторович Архипов – мыйын ӱшанле полышкалышем. Тудо шиялтыш, шӱвыр, тӱмыр, тӱрлӧ шуншӱшпык нерген каласкала да шоктен ончыкта. Вара йоча-шамычлан шканыштак шоктен ончаш темла. Ты программе дене ме районысо школлашке, йочасадлашке ӱжмышт почеш лектын коштына, – палдарыш Галина Климентьевна.
Миклай Казаковын личный вургемжым тыште шондыкышто аралат. Галина Климентьевнан ойлымыж почеш, шондыкышто поэтын костюмжо, тувыржо, ботинкыже улыт. Тоштерым ожнысо школын оралтыштыже келыштарыме. А тыгай зданийыште йӱштӧ-шокшым эскераш пешыжак сай огыл. Садлан эн кӱлешан, поян вургем ден арвер—шамычым, тошто марий-влакын йӧныштлан эҥертен, шондыкышто кучат.
Кӱмыж-совла, вургем, шепка…
Военный чап зал моло зал дене таҥастарымаште утыжым кугу огыл гынат, тыште ты кундемысе салтак да лӱмлӧ еҥ-шамыч нерген шуко ум пален налаш лиеш. Посна стендыште Совет Ушем Герой Зосим Алексеевич Краснов, Кугу Отечественный сарын геройжо Павел Ильич Курсов (Совет жапыште военачальник лийын, Кӱчыкэҥер ялыште шочын) нерген шымлыме материал-влак улыт. Тыгак Кугу Ачамланде сарыш ты кундем гыч кайыше-шамыч нерген информацийым чумырымо. Военный тематике дене кылдалтше арвер да вургем-влак аралалтыт.
Краеведений залыште марий калыкын илыш радамжым почын пуышо могай гына арвер уке. Тыште суртышто кучылтмо ожнысо ятыр настам чумырымо. Мланде пашам шуктымо, кочкаш шолтымо, межым шӱдырымӧ, ложашым йоҥыштымо, сонарыш коштмо, пакчасаскам аралыме, вургемым ургымо да моло арверымат ужаш лиеш. Пу гыч ыштыме кӱмыж-совла, вынер вургем, янда ате-шамыч ятырак улыт. Тыгак ужалымашке лекше икымше фотоаппаратым, телевизорым, радиом вераҥдыме.
Ты залышкат экспонат-влакым чумыраш полшымаште Галина Климентьевна ялысе калыкын надыржым эше ик гана палемдыш.
«Тоштер – Йошкар сер»
2018 ийыште Казаков лӱмеш тоштер «Эн сай тоштер-влак» районысо конкурсышто сеҥыше лийын, грантым налын. Ты окса кӱшеш литературный ден краеведений заллаште чапле стендым ыштеныт. Тушто ты кундемыште илыше лӱмлӧ еҥ-шамычын фотоштом вераҥденыт да нунын нерген возеныт.
– Ме экспедицийыш чӱчкыдын лекташ тыршена. Тынар ий жапыште экспозиций-влакымат ятыр чумыренна. Южо еҥ-шамыч иктаж вургем але арвер дене огыт пайдалане гын, мыланна шкеак конден пуат. Тидат куандара.
«Тоштер – Йошкар сер» маршрут кокымшо ий пашам ышта. Тудын дене келшышын, эн ончыч тоштерыште мероприятийым эртарена, вара Нылкудо ял воктеч Йошкар сер курыкыш кӱзена. Тидлан лӱмын корнымат келыштарыме. Кӱкшакаш кӱзымеке, кочкаш ямдылена, модыш дене модыктена, курыкын историйже дене палдарена. Вет тудын историйже моткоч поян да ойыртемалтше. Мутлан, кундемыштына эн ончыч тыште кӱым лукташ тӱҥалыныт, акрет годсо шӱгарла уло. Тушто Пугачёвын салтакше-шамычымат тойымо, маныт.
Тиде маршрутым ыштыме шотышто шонымаш шукертак шочын. Марина Александровна Бутениналан (Эҥерсола школышто историйым да географийым туныктышо) тидын нерген ойленам. Тудо мыйын шонымашем дене келшен. Тыге пашалан пижынна да илышыш шыҥдаренна, – каласкалыш Г.Сошина.
Чынжымак, Кӱчыкэҥер кундемыште верланыше Казаков лӱмеш тоштер моткоч поян да сылне. Шке Шочмо кундемжым да калыкшым йӧратыше, пагалыше кажне еҥ кеч ик гана тушто лийшашак!
Авторын да И.Александрован фотожо-влак.