«Йылме  — калыкын поянлыкше»,

— ойла вепс ӱдыр

Финн-угор тӱшкаш пурышо родо-тукым вепс-влакын йылмышт, тӱвырашт, илыш-йӱлашт да историйышт моткоч оҥай. Чаманен каласыман, кугурак тукымым вепс йылме йомын кертме тургыжландара. Йылмым да тӱвырам аралымаш, тудым ылыжтымаш вепс-влакын тӱшкан илыме верлаште  ик эн тӱҥ задаче. Ятыр вепс Карелий Республикыште, Ленинград да Вологда областьлаште улыт. 2010 ийысе перепись годым элна мучко 6936 вепс илен. Калыкын шкешотан улмыж нерген самырык ӱдыр Дарья Швецова дене мутланенна.

Даша тений майыште МарГУ-што эртаралтше «Финн-угор калык-влакын поянлыкышт» финн-угор форумыш толын ыле. Ӱдыр Карелийысе Прионежский район Рыбрека селаште шочын. Аваже – вепс ӱдырамаш, ачаже – Марий Элын шочшыжо, но марий огыл. Дарья шке шочмо йылмыжлан вепс йылмым шотла. «Шочмо йылме дене мӧҥгыштӧ мутланенна, но шуэн. Йылмым школышто, варажым университетыште келгынрак тунемынам. Мый Петрозаводскысо кугыжаныш университетысе Филологий институтым, прибалтийско-финский филологий кафедрым, пытаренам. Финн йылме ден литературым, вепс йылмым тунемынам. Кызыт магистратурышто «Компаративистика: диалог культур в мировой словесности» программе почеш кокымшо курсышто тунемам», — ойла студентке.

Даша, тунемме деч посна «Карелия» ГТРК-ште пашам ыштет. Могай передачым вӱдет?

– Корреспондентлан 2018 ий февраль годсек пашам ыштем. Вепс йылме дене программым ямдылем да шкеак вӱдем. Вепс яллаш лектын коштын, материал-влакым погем. Передачем-влак тӱрлӧ улыт. Южгунам вепс мероприятий нерген каласкалем, южгунам чолга еҥ дене палдарем. Икманаш, калыкемын шкешотан улмыжым ончыкташ тыршем.

Йылмым, тӱвырам арален кодымаште самырык тукымын надырже шагал огыл лийшаш. Ончыкылык вепс тукым Карелийыште могайрак?

– Карелий Республикысе «Общество вепсской культуры» мер организаций кыртмен пашам ышта. Йылмым арален кодаш, йоча-влакым тудым тунемаш кумылаҥдаш шонымаш дене ятыр проектым илышыш пурта. Тылеч посна «Vepsan vezad» вепс молодёжьын ушемже уло. 2018 ий июнь годсек тудын председательже улам. Ушемна вепс йылмым да тӱвырам вияҥдыме, молодёжный политике йодыш шотышто пашам ышта. Шуко мероприятийым эртарена, шкежат Российысе тӱрлӧ форумлаште участвоватлена.

2018 ийыште Йӱдвелысе, Сибирьысе да Тора Эрвелысе тӱп калык-влакын ассоциацийышт «Шочмо йылме дене мутланена» флешмобым эртарен. Тушко мемнан организацийын еҥже-влакат ушненыт. Йошкар-Олаште студент-влаклан «Финн-угор калык-влакын поянлыкышт» форум куд ий почела эртаралтеш. Тушто кажне ийын манме гаяк ушемнан еҥже лийын. Тений тышке мый толынам. Вепс костюмым чиен, «Наименование традиционной одежды в вепсском языке» темылан докладым ыштенам.

Тыгай мероприятий-влак моткоч кӱлешан улыт. Тушто ме, самырык еҥ-влак, вашла калыкнан йӱлаже, историйже, культуржо дене палдарена, йылмынам арален кодымаште, тудым вияҥдымаште ыштыме да ыштышаш паша нерген мутланена, тӱрлӧ проектым ямдылаш кумылаҥына.

Тӱрлӧ проектым илышыш пуртеда манын ойлет. Икмынярже дене кумданрак палдаре.

– Мутлан, элыштына Российысе шагал еҥан калык-влакын шочмо йылмыштым арален кодаш шонымаш дене «Илыше йылме» проект ышталтын. Тиде проект финн-угор йылме-влак дене возымо комиксым ышташ шӱкалтышым пуэн. Тений шошым Санкт-Петербургышто «Vepsan vezad» ушемын еҥже-влак, «Илыше йылме» проектлан вуйын шогышо, финн сӱретчын мастер-классыштыже лийынна. Лачак тиде мероприятий деч вара Карелийыште вепс йылме дене комиксым ямдылыме шотышто мастер-классым эртараш шонымаш шочын.

Тений мартыште Петрозаводск оласе «Периодика» издательстве да карел, вепс да финн-влакын медиа-рӱдерышт пелен «Cikki-Rikku» лингвистический театр почылтын. Театрыште актрисе Галина Бабуреван вуйлатымыж почеш вепс йылме дене спектакль шындалтеш. Тушто ӱдыр-рвезе-влак кугурак ийготан еҥ-влак дене пырля модыт, шочмо йылмышт дене яндарын мутланаш тунемыт. Тений ноябрьыште ты театрын актёржо-влак «Вепс йомак» регион-влак кокласе фестивальыште участвоватлаш ямдылалтыт. Тудо Рыбрека селаште эртаралтеш.

Ӱмаште «Общество вепсской культуры» мер организаций Карелий Республикын национальный да региональный политике министерствыжын полшымыж дене «Этностудия «Голоса поколений» проект почеш пашам ыштен. Проект вепс йылмым тунеммашке, вепс-влакын тӱшкан илыме верлаште тӱвырам да йылмыште йӱдвел диалектым арален кодымашке виктаралтын. Пел ий жапыште Этностудийын пашаже  тӱрлӧ направленийыште эртаралтын. Мутлан, Шёлтозеро селасе вепс этнографий тоштерыште йоча выставке ончыкталтын. Мер организацийын еҥже-влак вепс селаште илыше шоҥгыеҥ-влак дене Кугу Отечественный сар жапысе илыш нерген видео-интервьюм войзеныт да дискым луктыныт. Мо оҥайже: ветеран-влак сар нерген йӱдвел диалект дене каласкаленыт.

2018 ий годсек регионыштына «Цикл этнографических фильмов «Сокровища белой веси» проект илышыш пурталтеш. Тудын почеш вепс калыкын тӱвыраже да илыш-йӱлаж дене кылдалтше кум фильмым ямдылышаш улына. Проект президентын грант фондшын ойырымо оксаж дене шыҥдаралтеш.

Рыбрека селаште вепс шӱлышан еҥ-влак илат. Тений тушто чолга ончылъеҥ-влак Юлия Апроду ден Евгений Фотеев «Музыкальная волна» у проект дене пашам ыштат. Тудын почеш йоча ден самырык еҥ-влак вепс калыкын музыкальный творчествыжым шымлат. Селасе Vіrtin вепс этнокультурный рӱдерыште звукозапись студийым ышташ шонат. Ончыкшым кызытсе саманлан келшыше шочмо йылме дене йоча муро-влакым возынешт.

 Вепс-влак могай пайремым поснак чот палемдат?

– Elonpu, але рушлаже «Древо жизни», национальный вепс пайрем нерген, очыни, шукын колыныт. Тудо кеҥежым эртаралтеш. Тений пайрем 15 июньышто лийын. Пайрем годым еш модмаш, тӱрлӧ мастер-класс, куштымаш да мурымаш эртаралтыныт. Кажне еҥ шке тукымвожшым палышаш. «Древо жизни» пайрем тидын нерген ушештара. Ме, самырык-влак, кугезе коча-кованан сугыньыштым мондышаш огынал. Йылмынам, тӱвыранам арален кодышаш, элнан да калыкнан историйжым палышаш да ончыкылык тукымлан шинчымашнам пуышаш улына.