Йыгыр туныктышо-влак

Балтач районышто пошкырт, татар, руш, марий да одо-влак ваш келшен илат. Садлан тыште оҥай сӱретым ятырак вашлияш лиеш. Теве урем дене кудалшыла, татарла кутырен шогышо кум ӱдырамаш воктек кӱлеш ялыш кузе миен шуаш манын йодаш чарнен шогална. «Кавырга велыш кузе кудалман?» манын йодмылан кумытынат мотор марий йылме дене мыланна шот да рат дене умылтарен пуышт. Раш: тыште, татар да пошкырт коклаште илыше-влак (ты кок йылме ик семынрак йоҥга) ты йылмылам чылан палат. Но коклаштышт молан вигак марла ойласаш огыл, тидлан чынжымак ӧрым. А мый йыгыр туныктышо-влак деке вашкем.

Лира ден Лера Саитовамыт тысе У Теперыш ялеш шочын-кушкыныт. Коктынат изинекак туныктышо лияш шоненыт. Но йыгыр кокла гыч иктыже, Лераже, Бирскысе педакадемийыш тунемаш пураш шонен, а Лираже Йошкар-Олаш толнеже улмаш. Тевыс коктын ваштарешем шинчылтыт, мый нигузе нуным ойырен ом керт, Лирам Лера манын колтем, весыжым мӧҥгешла.

Лира Навиевна Глимшина (марийжын фамилийже) ойла: «Йошкар-Олашке тунемаш пураш 9-ше классыште тунеммем годым шонаш тӱҥалынам. Тидлан чӱчӱна да марий йылме ден литературым туныктышына Салимьян Садретдиновичлан таум каласыме шуэш. Тудо урокышто эре Йошкар-Олам моктен, марий поэт да писатель-влакым шукыжым шинчаваш пален, нунын дене кылым кучен. Могай гына произведенийым огына луд ыле. Школым тунем пытарымеке, торашке тунемаш каяш шонымем нерген авам-ачамлан каласенам. Нуно мыйын оем дене келшышт».

Мый гын Йошкар-Ола нерген шоненат омыл. Бирскышке пединститутыш тӱҥалтыш класслам туныктышылан тунемаш пураш кумыл лийын. А Лира кенета Йошкар-Ола «чер» дене черланыш. Тыге авана, йыгыр икшыве-влакым ойыраш огыл манын, мемнам мӱндыр тора олаш колтыш. Тидлан эше вес аргумент полшен: Лира мый дечем вич минутлан кугурак, а кугуракым колыштман. Но мый нимынярат ом чамане тыгай ошкыллан. Йошкар-Олам але мартеат эн мотор олалан шотлем. Туныктышо пашам чонемлан лишыл. Йоча-влакым йӧратем, ушныш ойласымашке Валерия Навиевна.

МарГУм тунем пытарен, 2002 ийыште ӱдыр-влак шочмо Балтач районышкышт пӧртылыныт. Тӱрлӧ школышто пашам ыштеныт: Зилязекуль кыдалаш, Мата тӱҥ (пелекыдалаш) (вара тудо тӱҥалтыш школыш савырнен), Сикияз кыдалаш школлаште. Чыла вережат нуно марий йылме ден литературым да руш йылме ден литературым туныктеныт.

Лира Навиевна кызыт Шавъяде тӱҥ школышто завучлан ышта. Руш йылме ден литературым, тыгак марий йылме ден литературым туныкта.

Ты школышто кызыт йоча-влак марий да татар йылмылам тунемыт. Чылаже 52 йоча уло. Нуно ныл ял гыч тышке коштыт: Тевыл ден Кӧзи марий ялла, Шавъяде одо да да Тыкан татар ялла гыч. Школышто 11 туныктышо пашам ышта.

Лиран пелашыже одо. Фанир Давлетбаевич школышто физкультурым туныктен. Ялыштышт йочасад укелан кӧра кызыт Аделина ӱдырышт дене дене мӧҥгыштӧ шинча, мӱкшым онча. Андрей эргышт тений 9 классым тунем пытара. Вате-марий (одо ден марий) вашла рушла огыл, а татарла кутырат. Йочашт денат татарла ойлат. Теве кузе ты районышто улмаш.

Валерия Навиевна 2015 ий гыч тачысе кече марте Иванай кыдалаш школышто руш йылме ден литературым туныкта. 2018 ий марте завуч лийын.

Тений тыште чылаже 91 йоча тунемеш. Школ кугу, кок пачашан, мотор. Верланен кок Иванай ял коклаште кӱкшакаште. Тышке йоча-влак вич марий ял (Кушыл Иванай, Ӱлыл Иванай, Мата, Мишкан да Якиан) гыч коштыт. Тунемше-влак чылан марий улыт. 1-9-ше класслаште марий йылмым шочмо йылме семын тунемыт. Чылаже 14 туныктышо пашам ышта.
Валерия Даниэль эргым кушта. У Теперыш ялыште аваж дене пырля ила. Кажне кечын, машинашкыже шинчын, 20 меҥге тораште верланыше Иванайыш пашаш кудалыштеш. Пеленже кок ият пелаш Даниэль эргыжым тусо йочасадыш кондыштара. «Пытартыш жапыште ача-ава-влак икшывыштлан марий йылмым туныкташ тореш лияш тӱҥалыныт», шӱлыкын пелештыш пытартышлан Валерия.

Уке, Балтач кундемыште марий калык йомшаш огыл. Тыге нигунам ок лий. А ме тышке куанен унала толаш тӱҥалына.

Ирина Степанова.

Балтач районышто чылаже 18 марий ял уло.