Мо тыгай мандала?
Мандала – акрет Индийысе санскрит йылме гыч «тыртыш, круг» манын кусаралтеш. Тиде – тÿрлö вес фигур-влакым кöргыштыжö «шылтыше» геометрический онго. Тыртыш формын юзо вийжылан калык-влак ожнысек ÿшаненыт. Мандала-влак поснак буддизмыште да иудаизмыште вашлиялтыт.
Кызыт мандалам пидмаш кидпашан шкешотан видышкыже савырнен. Тудо акрет калык-влак годсо деч палынак ойыртемалтеш. утларакше шÿртö дене ышталтеш. Кажне кидмастар йыргешке формым шке семынже пÿтыра, келшыше тӱсан шÿртым кучылтеш.
Мандала-влак шотышто мыланна кидмастар Юлия Васенёва каласкалыш, мотор арверже-влакым ончыктыш да кызытсе жапыште нунын кушто кучылталтмыштым умылтарыш.
– Тыртыш – тиде сандалыкын, тÿнян образше. Тудын «помышешыже» верланыше вес фигур-влак да тÿрлö тÿсан шÿртö-влак кажныже мом-гынат ончыктат. Ты шотышто мандала-влак ожнысо сомылыштым арален коденыт. Кызыт утларакше тиде арверым пöрткöргым сöрастарыше ÿзгар семын ямдылат. Пöртысö (кухньо, малыме вер але коридор) пырдыжеш моторлан сакат. Но южыжо аралтыш семынат кучылтеш.
Пидме годым айдеме шке тÿняжым чоҥа. Покшел – айдеме шкеже, йырже тÿрлö сÿрет, тÿс-влак пурталтыт. Тыге шке тÿняужмашым, шонымашым ончыкташ лиеш. Лиеш иктаж-мом шонен пышташ да пидаш. Ойлат, шукталтеш, – мане Юлия.
Коваже таратен
Ю.Васенёва мандала-влакым куд ий наре пидеш. Тиде сомыл кызыт – ÿдырын тÿҥ пашаже. Йошкар-Оласе А.С.Пушкин лÿмеш гимназийым тунем лекмеке, Юлия Марий кугыжаныш университетыште шинчымашым поген, англичан да француз йылмым туныктышо лийын. Шочмо школыштыжо ик ий пашам ыштен, вара марлан каен. Кызыт ешыж дене Килемар район Сенюшкино ялыште ила. «Мандала-влакым кузе пидаш тÿҥалынат?» – йодмемлан ÿдыр тыге вашештыш:
– Изием годым ковамын ыштыме шÿртым пÿтырыман ныл лукан кидпашаже-влакым ужынам такшым. Ковай тыгайым мемнан малыме вереш «осал омым поктыжо» манын сака ыле. Тыгак коридорышто кечыше тӱрлӧ шӱртан тыртышым шарнем. Кызыт умылем: тудо пöртыш пурышо осал шонымашан еҥ-влакын шинчашкышт пернен да еш аралтыш сомылым шуктен… Изием годым мый ты ÿзгарын ны кузе маналтмыже, ны молан кÿлмыжö нерген шоналтенат омыл.
Икана, ковам уке лиймеке иктаж вич ий гыч, шашлыкым ямдылаш кучылтмо ÿзгар-влакым ужалыше кевыт воктеч эртен кайышемла, пу гыч ыштыме кужу кутышан паҥга-влакым ужым. Шинчаончылнем ковамын ныл паҥгаш пÿтырымö шÿртан аралтышыже сÿретлалте… Ты шпажке-влакым нальым, вара тÿрлö тÿсан шÿртö-влакым кычал муым. Ныл лукан шÿртö пÿтыртышым ыштышым, вара эше ик тыгайымак. Тыге кандаш лукан мандала ямде лие. Тылеч вара пидмемым чарнен омыл. Ончыч меж дене тÿрлö арверым ыштылынам, декупажым йöратенам гын, у сомыл чыла моло пашам мондаш таратен. Кызыт сурткöргö паша коклаште эре пидам, ужалем. Эн чапле паша – пашадарым кондышо йöратыме сомыл.
Тÿс тÿня
Юлия мандалым шкаланже веле огыл, еҥ-влакын йодмышт почешат пидеш. Тыгодым кажне еҥлан тÿрлö сынан мандала лектеш, молан манаш гын тиде арвер тÿрлö сомылым шуктышаш.
– Мандалым пидын пуаш йодшо-влак деч эн ончычак рашемдем: молан тиде ÿзгар кÿдеш? Айдемын шонымашыжым умылаш, кумылжым шижаш тыршем. Мый тудын илышыжлан келшыше арверым ямдылышаш улам. Кöлан ласкалык ок сите, кöлан пашам ворандарен колтыман… Чыла тидым ышташ тÿс-влак полшат. Физике предмет гоч ме чыланат палена: кажне тÿсын шке частотаже уло: кÿчык я кужу. Кажне тÿс психикылан влиянийым ышта. Тыматле, юалге тон-влак уш-акылым вияҥдат, радамын, ласкан шонаш таратат. Волгыдо, чевер тон-влак усталык шÿлышым луктыт, коклан лыпланаш таратат, кандарат. Икманаш, организм тÿс-влакым шке семынже шижеш.
Мандалын вийжылан ÿшанет гын, тудо чынжымак полша. Ямдылыме пашамым налше-влак тидын нерген эре ойлат. Мутат уке, ÿшаныман. А кунам айдеме «Ом пале, молан кÿлеш, лийже да йöра» манеш гын, мый нимогай пашадар верч пидаш ом тÿҥал. Нуным йодмышт деч шöраш веле тыршем. Мандала кеч пöртым сöрастарышаш…
Ӱзгар могай лийшашым ончылгоч ом шоно, эскизым ом ыште. Чыла шке семын шочеш, интуицийлан гына ÿшаныман. Но нигунам пöртыштö аралышаш мандалым волышо кумылан, шыдешкыше пидман огыл. Йöсö жап годым чоным ты паша дене луштараш лиеш, но тыгай арверым варажым йÿлалташ кÿлеш, – каласкалыш ÿдыр.
Юлиян ойлымыж почеш, мандалым пидмаш мемнан кундемыште пешыжак шарлен огыл, ты сомылым кидпашазе-влак тунемаш тÿҥалыт веле. Туге гынат мотор ÿзгарым пырдыж сÿрет але аралтыш семын налаш шонышо-влак шагал огытыл.
Пидса веле
Мандалым кеч-кöат пидын кертеш. Тидлан шÿртö да шпажке, кужу паҥга-влак кÿлыт. Интернетат полшен кертеш. Юлия шкежат чÿчкыдын тÿрлö мастер-классым эртара, мандалым пидаш туныкта. Ты шотышто тудо тыге ойла:
– Пидаш неле огыл. Кумыл веле лийже. Да чытыш. Чытыш ок лий гын, кечыште икмыняр шагатым шинчылташ неле. Тиде чон йодмо паша лийшаш. Вес семын тÿҥалманат огыл – шот ок лек. Мыняр еҥым туныктенам, ик-кок еҥ веле ты пашалан чынже денак шÿмаҥын да кызыт мартеат пидеш.
Ямде улыда гын, тÿрлö тÿсан шÿртым ямдылза. Паҥга-влак шотышто икмыняр ой-каҥашым шотыш налман: шашлыклан арвер-влакым ужалыше кевытлаште шпажке-шамыч шукыж годым куэ гыч ышталтыт. Тыгайым налаш ом темле. Бук але бамбук гыч ыштыме паҥга сайрак. Нуным интернетыштат налаш лиеш. Тыгак чоҥымо ÿзгар-влакым ужалыше кевытыште пӱнчӧ гыч ыштыме профильым муаш лиеш. Но нуно пеш вашке пудыргат.
«Лудшо-влаклан тыланем…»
– «Кугарня» газетын поро йолташыже-влак! Мый тыланда кöргö чон ласкалыкым, куанле кумылым тыланем. Кызытсе пагытыште поснак ласка чонан лийза. Илыш шонаш тарата: кушко ме каена да молан? Яра жапым пайдалын эртарыза, усталык шÿлыш лийже. Ида öр, творческий пашашке ушныза. Тудо кеч-кунамат чонлан эм. Кажне кечыда куанлын эртыже.
