Йошкар-Олаште шочын-кушшо Дарья Махновецын пашаже ойыртемалтше. Тудын шкенжын серьёзный койыш-шоктышан еҥ улмыжым вигак шижат. Кузе уке гын? Вет автор радыналаштыже юмо-влакым сӱретла.
Ончерыш луктын
Шукерте огыл почылтшо «Край марийский» ончерыште Д.Махновецын кок радынаже ончыкталтеш: святой Александр Невскийын юмоҥаже да святитель Ефрем Казанскийын юмоҥажлан эскиз. Тыгак тений ты художникын пашажым Юл кундемыште кӱкшын акленыт. Тудо храмовый сымыктышыште улшо пашаже-влак дене сеҥышыш лектын. Сандене радынаже-влак «Большая Волга» XIII кугу ончерыш логалыныт.
Дарья деч шкеж да шуктымо сомылжо нерген каласкалаш йодым. Мут – сӱретчылан.
– Мый шке пашамым тӱрлӧ оласе выставкылаште ончыктенам, но «Большая Волга» проектыш икымше гана йодмашым пуэнам. Тиде ончер вич ийлан ик гана Юл кундемын тӱрлӧ олаштыже лиеш. Мый тушко логалмемлан куаненам. Финальный отборым жюри шке коклаштыже эртарен. Тунам мыйын темлыме юмоҥа кокла гыч Сергий священномученикын, Нарвский епископын, образшым ойырен налыныт. Священномученикым Марий кундемыш ссылкыш колтеныт да 1937 ийыште лӱен пуштыныт. Но илымыж годымак юмылан ӱшаныше-влак тудым духовный наставниклан шотленыт.
Каласыман: иконописец-влак шке пашаштым ончерлашке шагал годым луктыт. Но мый вес семынрак шонем: тек юмоҥам ӱшаныше-шамыч гына огыл ужыт, вет тидыже историйын да кызытсе тӱвыран ужашыже. Сандене туддене уло тӱня дене пайлалтме шуэш.
Сӱрет гоч ончыкта
– Мый моткоч серьёзный улам, мыскара кумылем утларак палыме еҥ-влак коклаште гына почылтеш. Йошкар-Олаште шочынам, тыштак илем. Шочмо олам да тичмашнек Кокла Юл кундемым моткочак йӧратем – тидым мый, иктаж-куш миен толмеке, путырак шижам.
Сӱретлаш изи годсек йӧратенам. 1-ше номеран художественный школыш уло кумылын коштынам. А 9-ше класс деч вара Йошкар-Оласе художественный училищын педагогический пӧлкашкыже пуренам. Кызыт тудо «Живопись» маналтеш, тыге чынрак, вет тушто ончыкылык педагог-влак гына тунемын огытыл, художественный мастарлыкым налаш шонышо-шамыч эре лийыныт. Мыланем моткоч опытан преподаватель-влак логалыныт. Шкеат кыртмен тунемынам, сандене диплом пашамым «визытанлан» араленам. Но студент илыш тунеммаш гына огыл, выпускник улмына годым завучна арам огыл мемнан группо деч посна йокрок лиеш манын ыле.
Илышыште кушто чынжымак кӱлеш лийме верым кычалаш да муаш куштылгыжак огыл. Тунам 1996 ий ыле. Пашадарым пуэн огытыл, оксан акше шулдештын. Эн ончыч мый Руш академический драме театрыште декораторлан пашам ыштышым, варажым Образований институтын Калык образований тоштерыштыже – оформительлан, тыштак мастерскоем лийын. Пейзажым сӱретлен ужаленам, кок персональный выставкым чумыренам. Тунамак МарГУ-што историклан заочно тунем лектым. Тидыже мылам илышыште пешыжак кӱлеш лийын огыл, но Руш Православный черкын историйже да иконописьше нерген икмыняр статьям савыктенам.
Юмо деке лишеммаш
– Юмо деке кугурак лиймекем толынам. Черкыш да кумалаш училище деч вара кошташ тӱҥалынам. Тунам мый Православий тӱням шкаланем вес семын почынам. Вет авам древнерусский литератур дене специалист лийын (руш да йотэлысе литературын доцентше Татьяна Александровна Махновец (1945-2021) МарГУ-што мемнам, ончыкылык филолог-влакым, туныктен. – Авт.) Сандене церковнославян йылме дене возымым изинек лудын моштенам. Черкылан кӱлешан лиймем шуын, вет сай юмоҥам ончен, тыгак черкысе мурым колыштын, вес еҥ-влаклан мут деч посна каласен моштыдымо шижмашем ончыкташ кумыл шочын.
Икана палыме священник мылам юмоҥам сӱретлаш каласен. Тидын шотышто разрешенийым йодаш Иоанн епископ деке каенам. Тудо мыйым епархиальный мастерскойышто Станислав Попов дене иконописьым шочыкташ тунемаш благословитлыш. Тушто индеш тылзе гыч пашам ышташ тӱҥальым. Тиде жаплан ынде коло ият эртен.
Чынжымак, иконописьым сӱретлыме пашам благословитлыме деч посна шукташ огеш лий, вет тиде тыглай профессий огыл, тиде илышын образше. Шкемым тыматлын кучымо, яндарештыме шотышто пашам ыштыман, исповедьыш коштман, вет юмоҥаште сулык да осал шоныш шижалтшаш огытыл. Сомылым тӱҥалме деч ончыч да пытарымеке, лӱмынак молитвам лудман. Тыгодымак иконописец-влак тыглай еҥ улыт, лач нуным Юмо мастарлыкыштлан кӧра арален шога.
Неле, но оҥай
– Йошкар-Оласе да Марий епархийыште иконописный мастерской 2001 ий годсек пашам ышта. Республикна туддене кугешнен кертеш, вет мемнан деке моло ола гычат еҥ-влак опытым налаш толыт. Юмоҥам ме акретле технологий дене сӱретлена, муно темперым кучылтына, пӱртӱсыштӧ улшо пегментла дене чиям шке ыштена.
Иконописец ятыр ешартыш сомыллан тунемшаш: мутлан, ямде юмоҥам олиф дене леведына, тидлан кок сутка жап кӱлеш. Тыгак сусальный манме шӧртньӧ лышташ дене пайдаланен моштыман. Технике деч посна теорий шотышто шинчымашат моткоч кӱлешан, вет юмоҥаште чылажат символ значениян. Мутлан, йошкар тӱс святойын мученик улмыжым палдара, тыгак кугыжа улмыжым ончыктен кертеш. Тидыже моткоч кугу тыршымашым йодеш. Такшым койыш-шоктышем дене пашам йӧратыше улам, да тиде профессий мыланем келша.
Коло ий жапыште ятыр пашам ыштенам. Мыйын юмоҥам-влак Марий Элысе храмлаштат, кундем деч ӧрдыжтат улыт, йотэлышкат миен шуыныт. А чонлан келшыше эн сай юмоҥам Медведево посёлкышто Шочынаван Державный юмоҥаже черкыште верланен. Тушто святой пелаш-влакын образышт ончыкталтын. Утларакшым мыйым Византийысе иконопись-шамыч кумылаҥдат. Но нунымат тӱрлӧ стиль дене ончыкташ йӧратем, пашаштем эре у корным да йӧным кычалам.
Чынжымак, православийыште юмоҥа-влак кугу рольым модыт, черкылан да чумыр религийлан ямым пуртат, калыклан полшышо образ улыт. А тыгай пашам шуктышо мастар еҥ-шамычым «Юмын шочшышт» манашат келша, вет тидыжым чылан ыштен огына сеҥе.
Эльвира Терентьева.
Д.Махновецын альбомжо гыч налме фото-влак.