Морко район Нуж-Ключ ялыште илыше Акельдинмыт ешыште кум ӱдыр шочын. Нуно кушкын шогалыныт да марлан каеныт, тӱрлӧ верыште илат. Авашт, Галина Венедиктовна, ятыр ий школышто руш йылмым да литературым туныктен, завучлан ыштен. Кодшо ийын шке чесле лӱмгечыжым пайремлыш. Ачашт, Станислав Орсланович, верысе совхозышто пашам ыштен, тракторист лийын. Кызыт коктынат сулен налме канышыш лектыныт.
Эн кугуракышт, Светлана, 9-ше класс деч вара кок ийым Оршанке педучилищыште тунемын, а вара Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш пединститутыш тунемаш пурен. Кызыт Эстонийыште ила. Кокымшо ӱдыр, Людмила, Медведево районысо качылан марлан лектын, тусо ик ялыште ила. Изиракышт, Марина, МарГУ-м тунем пытарымеке, тудат Эстонийыште родо-тукым кыл шотышто программе почеш тунемын. Вара шочмо кундемыш толын, Йошкар-Олаште ила.
Вес элыш корно кузе шуйнен?
Мӱндыр элыште илыше марий ешын кузе илымыж нерген Светлана Акельдина дене мутланышна. Тудо шкеж нерген тыгерак каласкалаш тӱҥале:
— Авамын чонжо шижын улмаш. Тудо Оршанкыш тунемаш кайымем годым мыланем «Йӧн лиеш гын, Эстонийыш тунемаш кай» манын каласен. Тунам тидын нерген пешыжак шонымо огыл, но ойлымыж семынак лектын. 2009 ийыште Таня Албахтина (Кужэҥер район ӱдыр) йолташ ӱдыремын ӱжмыж почеш Эстонийыш Тарту университетыш докторантурыш тунемаш толынам. Эн ончыч шкетын каенам (вет марлан кайыше лийынам). А вара теле каникуллан Марий Элыш мийымем годым эргымым пырля кондышым. Кызыт кум йочана кушкеш. Теве кумшыж дене мӧҥгыштӧ шинчем.
Светлана шке ял каче Андрей Ивановлан марлан лектын. Тунам ӱдыр Марий радиомеханический техникумышто туныктен. А вара корныжо Эстонийыш, Тарту олашке, лупшалтын.
Евгений эргышт Эстонийыште эн ончыч руш йочасадыш коштын, вара руш гимназийыште тунемаш тӱҥалын. Школжо тора огыл, тушко йолын куржталыштеш. Классше чыла предметым эстон йылме дене тунемеш (руш йылме да литератур гына рушла). Тунемеш сайын, кызыт 5-ше классыш коштеш. Марла йодат гын, умыла, южгунам марлат вашешта.
Кокымшо йочашт, Артур, февральыште кум ийым тема. Марла мутлана. Эстон садикыш коштеш, сандене эстонла кутыраш тунемеш. А чинче падыраш Виолетта ӱдырышт талукаш гына, мӧҥгыштӧ аваж дене шогылтеш.
«Эстонийышке пелашем иканаште пырля толын огыл. Тудо кызыт эстон йылмым тунемеш. А пашажым моло марий рвезе-влак дене пырля стройкышто пашам ышта. Нуно пӧрт-влакым чоҥат. Эстонийыште эстон йылме деч посна илаш ок лий. Мыйже тушко мийымекем, тусо тӱп йылмым ик идалык курсышто тунемынам. Толмо почешем Албахтинмыт кугу эҥертыш лийыныт. Ты ешлан кугу таум каласынем. Йотэлыште палыме еҥет уло гын, мутат уке, куштылгырак. Мый шкеже Йылме школышто руш йылмым туныктем. Ешна дене кодшо шыжым шке пачеран лийна, ныл пӧлеман пачерым налынна», — каласыш С.Акельдина.
Тартушто чолга марий-влак илат
Ме палена: «Тарту марий-влак ушем» пеш чолган пашам ышта. Кызыт ты ушемым Валерий Александров вуйлата. Светлана Станиславовна марий йоча-влаклан шочмо йылмыштым ик жап туныктен. Тӱрлӧ мероприятийыште марла мурен куштеныт. Эстонийыште илыше марий-влак пеш келшен илат, чӱчкыдын пайремым, спорт кече-влакым эртарат. Теве У ий вашеш погынен, пайремым ыштеныт.
Тылеч ончыч волейбол дене таҥасеныт. Кажне шыж-теле жаплан марий-шамыч волейбол дене тренировкым эртараш лӱмынак спортзалым айлат. Ты жапыште йоча-шамыч посна верыште тӱрлӧ модыш дене модыт. Вара ӱстел йыр погынен, кузе илымышт, пашашт шотышто мутланат, ончыкылык мероприятий-влакым шонат. А шошым футболла модыт.
Тартусо марий-влак кажне марий пайремлан погынат. Марий тиште кечылан диктантым тӱшкан возат. Тыгак икмыняр ий почела кеҥеж тӱҥалтыште, Эстонийыште илыше марий-влак погынен, иктаж-могай сылне верышке каят, йӱдымат пырля эртарат. Теве 2014 ийым пеш оҥайын пырля вашлийыныт, ик кутырым айленыт.
Тӱрлӧ вере лияш логалын
— Мемнан ик корно – шочмо кундем. Вет Марий Эл – чон дене каныме вер. Шӱм-чон родо-тукымым ужын толаш ӱжеш. Кеҥеж канышыштым йоча-влак Морко кундемыште эртараш йӧратат, — каласкала Светлана. – Сандене кажне ийын шочмо вершӧрыштӧ уна лийына. Еш дене торашкыже але иктаж теҥыз воктеке канаш коштынат огынал. Мый шкеже тӱрлӧ конференцийыш Венгрийыш, Финляндийыш, Латвийыш миенам, Польшым, Словакийым, Литвам эртен кудалшыла ужынам.
Еш дене Псков областьысе Старый Изборскышто улшо орым (крепостьым) ончаш миенна. Марий Элыш кайыме годым табличкыжым эре кудалын эртенна да ик шыже кечын, ик еш дене кутырен келшен, тушко миен толаш шонен пыштышна. Игече пеш сай ыле. Старый Изборск орым XIV курым тӱҥалтыште чоҥымо, тудо «Повесть временных лет» летописьыштат ушештаралтеш. Меже тиде вер деч тораштак огынал, историй дене кылдалтше верым шкенанат ужмо шуын, йоча-влакланат ончыкташ, историй дене палдараш пеш пайдале. Тиде укреплений Российын касвел чекшым шуко курым арален шоген.
Ивановмыт ешлан Псков областьысе Словенские ключи манме верат келша. Тусо памаш вӱд эмла, маныт. Сандене ты вӱдлан тушко миен толыт. Тыгак Пылвамаа уездыште Таевоскода заповедникыш каяш кумылышт эре уло. Тудо шуко пещеран, ошман, чодыран верыште чонланат куштылгын чучеш. Кеҥежым Чудское ерыш йӱштылаш коштыт. Ты ер пеш кумда, 2600 квадратный километрыш шуйнен да Российыштат, Эстонийыштат верланен.
А кызыт Ивановмыт тений кеҥежым шочмо кундемысе пӱртӱсым, лишыл еҥыштым ужаш шонен илат. Ты марий ешлан чыла шонымашышкышт шуаш тыланена.
Эльвира Терентьева.