17-20 июньышто Моско олаште «Красная площадь» книга ярмиҥга шымше гана эртаралтын. Тений тыште 45 регион гыч 100 тӱжем утла книгам чумырымо.
Марий Эл тыгай ярмиҥгашке нылымше гана ушнен. Тений марий книга-влакым лудшылан Марий книга савыктышын директоржо Юрий Соловьёв да Россий писатель ушемын Марий Элысе пӧлкажым вуйлатыше Светлана Архипова темленыт.
Ярмиҥгаште тӱрлӧ площадке пашам ыштен. Иктыштыже кумдан палыме писатель, я телевӱдышӧ але артист шке книгашт дене палдареныт гын, весыште йоча литератур нерген дискуссий каен. Тылеч посна Российыште илыше калык-влакын кудымшо сылнымут фестивальышт икмыняр площадкыште эртаралтын. Тиде фестиваль «Кугыжаныш национальный политикым илышыш шыҥдарымаш» кугыжаныш программыш пура. Тудым эртараш Цифровой вияҥмаш, кыл да массовый коммуникаций министерстве кугун полшен.
Антологий
Каласыман: 2020 ийыште «О.Г.И.» (объединённое гуманитарное издательство) Российыште илыше тӱрлӧ калыкын шочмо йылмыж дене возымо пьесе-влакым рушлаш кусарен да «Современная литература народов России» книгам савыктен. Тушко 70 авторын 40 тӱрлӧ йылме дене возымо пьесе-влакым пуртымо. Марий драматург-влак кокла гыч Володя Матвеевын «Марпа» драмыже да Геннадий Гордеевын «Кунам кӱдырчӧ кӱдырта» сатире сынан комедийже логалыныт.
Тылеч посна поэт да прозаик-влакын тыгаяк книгашт савыкталтыныт. Поэзий антологийыш марий самырык возышо-влак кокла гыч Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше-влак Татьяна Соловьёва ден Игорь Поповын почеламутыштым пуртымо. Марий поэзийым Россий мучко чапландарыше самырык поэтна-влак Российысе 229 эн тале да эн уста автор-влак радамыште улыт. Тиде – моткоч кугу кӱкшыт!
Сылнымут фестивальыш утларакшым нине антологийлаште савыкталтше автор-влакым ӱжыныт. Мыйын почеламутем тушто уке гынат, фестивальыш шоныдымын-вучыдымын логальым. Тиде мероприятий нерген Интернетыште уверым лудмек, организатор-влак дене мутланенам, мияш кумылем уло манын каласенам. Регистрацийым ыштымым чарненыт гынат, икмыняр кече гыч ӱжмаш тольо.
Поэзий тӱрлӧ йылме дене йоҥген
Фестивальын икымше кечынже 19 шагатлан Йошкар площадьыште почеламут-влакым лудмаш тӱҥалын. Авар, алтай, абазин, агул, кабардин, бурят, каратин, эвенк, кумык, табасаран, удмурт йылмыла дене возымо, шочмо мландым моктымо почеламут-влак торашке йоҥгеныт. Чаманен каласыман, регистрацийым вараш эртымемлан кӧра программым вашталтен кертын огытыл, сандене ты гана Йошкар площадьыште марла возымо почеламут йоҥген огыл. Туге гынат кумылем нимынярат волен огыл, вет шке калыкем дене марий вургем полшымо дене палдаренам. Эртен кайыше-влак пырля фотош войзалташ йодыныт, могай калык гыч улмем рашемдаш тыршеныт.
Каллиграфий
Фестивальын кокымшо кечыже тӱрлӧ мастер-класслан поян лийын. Обско-угорский калык модыш, нанай, селькуп йылмылам тунеммаш, финно-угор комикс-влакын авторышт да татар мультфильмым ыштыше-шамыч дене вашлиймаш да шуко молат. Тиде кечынак драматургий да прозо антологий-влакын презентацийышт эртен.
Ушыштем икмыняр вашлиймаш поснак шарнымашеш кодын. Нунын кокла гыч иктыже – бурят калыкын каллиграфийже дене палдарымаш. Вате-марий Янжима ден Цырен-Доржи Батуевмыт «Небесное письмо» лекцийым ямдыленыт.
Кӱшыч ӱлыкыла возымо монгол вязь дене Рӱдӧ Азийыште илыше чыла гаяк монголоязычный калык пайдаланен. Российыште тиде возыктыш бурят, калмык да тувинец-влакын лийын.
Янжима ден Цырен-Доржин ойлымышт почеш, каллиграфий кызыт угыч илышыш пура, тудым эсогыл книгам савыктен лукмаштат кучылтыт. Тидлан лӱмын печатлыме станокым келыштареныт. Тыгайрак каллиграфий дене япон ден китай калык-влак пайдаланат. Но нуно пурла гыч шолашкыла лудыт гын, бурят-влак – шола гыч пурлашке.
Мыланна, кириллице я латинице дене лудын-возышо-влаклан, каллиграфийым умылаш лийдыме гай чучеш. Вет тушто кажне «кадырже» мом-гынат ончыкта. Вашлиймаште Янжима бурят калык сем почеш кугу кагаз лаштыкеш ты йӧн дене, кистычкым шем чияш нӧртен, возен ончыктыш. Тидын дене погынышо-влакым моткоч ӧрыктарыш.
«Чалама»
Кумшо кечын мыланна изирак концерт-влакым ончаш темленыт. Йошкар площадьысе тӱҥ сценыште А.С.Пушкинын «Евгений Онегинже» тӱрлӧ йылме да тӱрлӧ йӧн дене йоҥген. Оперный муро ден рэп лудмаш чылалан палыме произведенийлан у сыным пуртеныт.
«Клуб» лӱман клубышто тиде кечын Тыва гыч толшо мурызо Радик Тюлюшын мурымыжо да калык семӱзгар дене шоктымыж почеш ме пуйто тора тува калык деке миен толынна. Радик логарвундаш дене мура, тыгодым муро полшымо дене шочмо калыкшын акрет годсо илыш йӱлажым арален кодаш тырша. Тудын ямдылыме программе «Чалама» маналтеш. Чалама – юзо верыште да юзо пушеҥгеш кылден сакыме тӱрлӧ тӱсан тасма-влак. Тувинец-влаклан чалама – кумалтыш, пӱртӱслан, тоштыеҥлан тауштымаш.
Йылме-влак
Фестивальын пытартыш кечыже вашлиймаш-влаклан эн поян лийын. Эр гыч кас марте, Йошкар площадь ӱмбалне чаманыде пелтыше кечым ончыде, площадкыштына тӱрлӧ темым тарватенна, шке шонымашнам луктын каласенна. Поэзий антологийын презентацийже деч вара тора Хабаровск край гыч толшо участник-влак ненец калык модыш дене модыктеныт.
Вара ме осетин йылме дене палыме лийна. Тыгодым погынышо-шамычлан осетинла возымо предложений-влакым лудаш йӧн пуалтын. Осетин ден марий йылмыла дене икгайлык ок шижалт гын, осетин ден курыкмарий-влакын икгайрак йоҥгалтше йӱкышт уло, тиде – ӓ ден ӹ. Ала курыкан верыште илат да садлан?
Тиде кечын осетин йылмым гына огыл, удмурт йылмымат тунемме. Тидлан лӱмынак фестивальыш удмурт йылмым туныктышо, активистке Ольга Урасинова толын. Финн-угор тӱшкаш пурышо, мыланна эн лишыл калыкын йылмыже южгунам тунар чот палымыла шокта! А тидыже куан ден кугешнымаш кумылым шочыкта.
Курай – мыланем
Эрвелмарий-влак пошкырт калыкын тыгай семӱзгаржым палат гын, мыланна, Марий Элыште илыше-влаклан, тудо палыдыме.
Тыгаяк лӱман кушкыл дене ыштыме ты семӱзгар могай гына йӱкым огеш лук! Тудын дене калык мурымат, йотэлысе кинофильмла гыч саунд-трекымат, весела руш семымат лукташ лиеш улмаш.
Пошкырт рвезе Айназ Низаметдинов курай дене гына огыл, вес семӱзгар-влак денат башкир калык мурым тунар сайын шоктен-мурен ончыктыш! Семже чылт юзо вийла шоктен. Вара рвезе шке калык куштымашым ончыктыш. Мастер-класс эртыме жапыште Айназ шочмо кундемже гыч кондымо коштымо кушкыл дене курайым ыштыш да тудым эн чолга еҥлан пӧлеклаш сӧрыш. Пытартыш семым йоҥгалтарымыж деч ончыч тудо башкир калыкын ик йӱлаж дене палдарыш: пытартыш семым шоктымо годым еҥ-влак чыланат кынел шогалын куштышаш улыт. Марий-влакынат тыгай йӱла уло, сандене весела семым колмеке, кушташ эн ондак лектым. Мый декем осетин рвезе ушныш. Тыге Айназ шке ыштыме семӱзгарым мыланем пӧлеклыш, да эрлашыжым курай Марий Элыш толын шуо.
Пошкудо Татарстан кундем гыч сокыр-влаклан брайль йӧн дене книгам ямдылыше-влак … толыныт. Нунын ойлымышт почеш, тыгай книгам ямдылаш моткоч неле, тидлан шуко жап кая. Вет точко дене возымо буква-влакым гына огыл, парнявуй дене шижын кертме сӱретымат ыштат. Брайль йӧн дене книгам савыкташ принтерымат лукмо, туге гынат южо книгам шке кид дене ямдылыман. А тидлан … брайль алфавитым тунемашышт логалын.
Фестиваль нерген каласкалаш лиеш шуко. Вет тышке Российнан тӱрлӧ кундем гыч тӱрлӧ-тӱрлӧ калык погынен. Кажныжын – шке йылмыже, йӱлаже, тӱвыраже, сылнымутшо. Кажныжын шочмо йылмыж верч чонжо йӱла, тудым арален кодаш тырша. Ныл кече жапыште кумда элнан шӱмыштыжӧ ме, изирак калык-влак, изак-шоляк да акак-шӱжаракла жапым пайдалын эртаренна, вашла палыме лийынна, у йолташым муынна.
Фестивальын сайтше гыч налме фото-влак.