Йошкар-Олаште шочын-кушшо Диана Иванова Китайысе Сиань (ты элын рӱдӧ ужашыштыже, Шеньси провинцийыште верланен) олаш лу тылзе ончыч илаш куснен. Тудо контракт почеш йочасадыш англичан йылмым туныкташ каен.
Ӱдыр оласе кум школышто шинчымашыжым пойдарен, кажныштыже могай-гынат йыжыҥыште шкенжым шуарен. Вара Марий кугыжаныш университетыште марий да англичан йылмылам туныктышылан тунем лектын.
Д.Иванова Китайыш каяш кумылаҥмыж нерген тыгерак палдарыш:
– Ты элыш толмо деч ончыч Российын икмыняр олаштыже иленам да пашам ыштенам. Озаҥ олаште тыршымем годым англичан йылмым туныктышо-шамычын Азийысе эллаште чот йодмашан улмышт нерген пален налынам. Поснак йочасадыште да школышто англичан йылме дене сайын мутланыше йот еҥ-влак кӱлмым ойленыт. Таиландыште, Вьетнамыште, Китайыште ятыр туныктышо тырша. Мый вигак Китайыш каяш кумылаҥынам. Тудо тӱнямбалне ик эн виян эллан шотлалтеш. Тыште акрет годсо тӱвырам тачат жаплат. Садлан калыкын йӱлаже да илыш-кучемже дене палыме лияш, вес элыште илен ончаш, йот йоча-шамычым туныкташ ты элым ойыренам. Тидлан онлайн-йӧн дене шкеак агентым муынам да паша шотышто умылкаленам. Кутырен келшымеке, нунын деч ӱжмаш толын. Тыге Китайыш логалынам.
Кочо кочкышым йӧратат
Ӱдыр йотэлыште чылаланат вашке тунем шумыж нерген ойлыш. Тудо Китайын моло элла деч ик йолтошкалтышлан ончылно кайымыжымат пеҥгыдемдыш.
– Тыште пуйто ик системе почеш илат. Мый Китайын ик эн тошто олаштыже, Сианьыште, лакемынам. Ты олаште элын Терракотовый армийже (шун гыч ненчыме 8100 воинын скульптуржо) верланен. Тудын нерген мемнан дене чӱчкыдын колалтын. Садлан ола мыланем эн ончыч туддене палыме.
Сиань – такшым моткоч кугу ола. Тыште чылажат ару. Очыни, тидденак Россий деч чот ойыртемалтеш. Оксам тӱлымӧ системе йӧнан, тидыже йотэлла гыч толшо-шамычым поснак куандара. Олаште ятыр руш еҥым вашлияш лиеш. А вес элла гыч куснышо-влак утларакшым Пекиныште, Шанхайыште, Гуанчжоушто улыт, маныт.
Тыште чот приправан кочкышым йӧратат. Тысе Сычуань провинцийыште тӱнямбалне эн кочо соусым ыштат. Тудын нерген ик мультфильмыштат ойлат. Мемнан пашам ыштыме верыштак пукшат. Толмем почеш, кочмо деч ончыч кочкыш чот приправан але укем йодам ыле. Нуно эре уке, маныт. Тысе-шамычлан кочкыш изиш кочын чучеш гын, мыланна – умшам кочшо.
Эр кочкышат Российысе деч ойыртемалтеш. Нуно эрдене волгыдо лапша да шыл гдене шолтымо шӱрым кочкыт. Тушко жаритлыме булкым тушкен тамлат. Ты шӱрым нуно традиционный кочкышлан шотлат, – каласкала Диана.
Поро да ныжыл койышан улыт
Диана тыште англичанла мутлана, кызыт Китай йылмым тунемеш. Йочасадыште пашам ыштыме деч посна кугурак класслаште тунемше ӱдыр-рвезе да студент-шамычлан клубым вӱда. Тушто нуным англичанла мутланаш туныкта.
Д.Иванован ойлымыж почеш, Китайыште поро кумылан еҥ-влак илат. Тидыжым тудо тышке толмыж почеш вигак шижын. Йотэлыш логалше ӱдыр нунын йылмыштым пален огыл, садлан телефонысо кусарышын полшымыж дене еҥ-влак дене мутланен. Тыгодым иктат тудлан сырен огыл, манеш, мӧҥгешла, тӱрлӧ йӧнлан эҥертен, умылтараш тыршеныт.
– Тыште изижге-кугужге чот ныжыл койышан улыт, поснак йоча да илалшырак-шамыч. Кажне провинцийын – шке йӱлаже, традиционный кочкышыжо да ыштыш-кучемже. Пайрем годым еҥ-влак ойыртемалтше вургемым чият, тидлан пастель тӱсым ойырат. Вургемышт тӱрлӧ тӱрлеман да сӧрастарышан. Шукынжо национальный пайрем эртаралтме годым шочмо провинцийышкышт, ача-авашт деке каят.
Тыглай кечылаште аниме (Японийысе мультипликаций) стиль почеш чийыше шуко еҥым вашлияш лиеш. Йолыштышт – кӱкшӧ таганан йолчием, вуйыштышт – парик. Российыште тыге чийыше-шамычым ӧрын ончат, а тыште тидын нерген огытат шоналте. Мемнан дене содыки чийымылан кугу тӱткышым ойырат.
Китаец-влак путешествоватлаш йӧратат. Тыште корно роскот утыжым шергыш ок шу. Поянрак-шамычын икшывышт Канадыште, Америкыште, Австралийыште, У Зеландийыште шинчымашыштым нӧлтат. Садланак англичан йылмым тунеммаш ты элыште чот йодмашан. Йотэлла гыч толшо туныктышо-шамычлан сай пашадарым тӱлат, поснак англичан йылме дене мутланыше элласе-влаклан. Тыгак медицине аланыште тыршыше-шамычым чот аклат, – ойла Диана.
Теле деч вара вигак кеҥеж
Д.Иванован каласкалымыж почеш, Китайысе кажне провинцийын рӱдолаже могай-гынат историйым арала да икте-весе деч ойыртемалтеш. Мутлан, Сианьыште Терракотовый армий, Чэнду (Сиань деч торасе огыл ола) панде-влакын паркышт дене чапланен. Тушто тыглай да йошкар панде-шамыч илат. Ӱдырын илыме олажым курык авырат. Тушто эреак турист-шамыч коштыт, курыкат моткоч ару, манеш.
– Паша кече мемнан семынак эр гыч кас марте шуйна. Кажне профессийын шке графикше манаш, лиеш. Мый 8 шагат эр гыч 6 шагат кас марте тыршем. Тыгодым кажне гаяк шагатым могай-гынат сомыллан келыштарыме. Йочасадыште йоча-шамыч дене занятийлан 25 минут ойыралтеш. Китайысе школлаште тӱҥалтыш класслаште тунемше икшыве-влаклан малаш жап пуалтеш. Тидланже лӱмын верымат келыштарыме.
У ий Китайыште мемнан деч варарак палемдалтеш. Ты пайремлан еҥ-шамыч тылзе наре канат, пашам пуышо организаций канышым шке пайла. Тыште теле деч вара вигак кеҥеж толеш, манаш лиеш. Тидыже, очыни, юалге игече деч вара вигак шокшо толмо дене кылдалтын. Таче, мутлан, 0 градус юалге шога гын, эрла 30 градус марте шокшо лийын кертеш.
Тыгак ты элыште икмыняр кугу пайремым кумдан палемдат, нуныланат каныш кечылам ойырат, – палдара марий ӱдыр.
Российым йӧратат, Путиным пагалат
Диана вес эл нерген шуко каласкалыш. Ӱдыр китаец-шамычлан Россий, Марий Эл нерген чӱчкыдын палдарымыж нергенат ойлыш. Нуно мемнан элым йӧратат, а Владимир Путиным чот пагалат, мане. «Ура» мутым гын, тысе кажне гаяк еҥ пала. Садлан кунам ӱдыр Шочмо элже нерген каласкала, китаец-шамыч чӱчкыдын «Ула» манын вашештат. Нуно «р» йӱкым ойлен огыт мошто. Тыгак ешыште кок икшыве деч шуко йочам огыт ыште, мане. Шукынжо ик йочам воспитатлат. Китайыште кызыт 1,5 миллиард наре еҥ ила.
Пытартыш жапыште йочам ыштымаш элыште шукылан шагалемын. Вузыш тунемаш пураш чот кугу конкурсым эртыман, садлан экзаменым кучаш ӱдыр-рвезе-влак кыртмен ямдылалтыт. Но тидлан репетитор дене але ешартыш шинчымашым пуымо рӱдерыш огыт кошт. Тыште тыге ышташ огеш лий, закон ончылно мутым кучаш шогалтен кертыт.
Россий дене таҥастарымаште кочкыш сату, вургем, корно ак тыште шулдо. Шӧр-торык гыч ямдылыме кочкышым, сай качестван колбасам муаш неле. Ӱдыр-шамыч Китайыште, чынжымак, изи капан да каҥга улыт. Дианан капше 168 сантиметран гын, нунын коклаште тудо кугун коеш. А пӧръеҥ-влакым тӱрлым вашлияш лиеш, манеш. Илалше-шамыч шке ийготыштлан моткоч самырыкын койыт. Нуно тыште пеш чолга, чулым улыт. Эрдене да кастене спортлан тӱткышым ойырат: куштат, тӱрлӧ упражненийым ыштылыт. Шукыж годым чылан гаяк паркыште погынат да сылне сем почеш тидым ыштат. Нуным эскераш пеш куанле, палемда Диана.
Кеч-могай элын, олан але ялын, конешне, шке ойыртемже. Тӱҥжӧ – айдеме тушто шкенжым сайын шижшаш. Диана Ивановалан кызыт Китайыште чылажат келша, а ончыкылык нерген эше шонаш эр, манеш.
Д.Иванован альбомжо гыч налме фото-влак.