Еҥ-влак коклаште кумдан Интернет шарлымылан кӧра соцкыллаште тӱрлӧ группо-влак «шочаш» тӱҥалыныт. Иктышт пайдале улыт гын, весышт осал пашам ышташ таратат.
Пытартыш жапыште деструктивный (пужышо) содержаниян группо-влак шукемыныт, а нунын дене утларакшым подростко-влак пайдаланат.
Мо тугай деструктивный группо? Тудо икмыняр тӱшкалан шелалтеш: депрессивный, суицидальный (тушто эсогыл шкем кузе пытараш ончыкталтеш), околофутбольный (еҥ-влак футболын фанатшыла койын, уремышке кредалаш лектыт), АУЕ («арестанский уклад един»).
Пытартыш группо нерген кугыеҥ-влак шагал палат, но подростко-влак коклаште «ауе» мут кумдан шарлен.
Тудо мом ончыкта?
Пытартыш жапыште «АУЕ» шомак криминалыш ушнышо подростко-влаклан «идеологийыш» савырнен. Икымше гана тудо 2010 ийыште Краснодар крайысе Белореченский воспитательный колонийыште пуламыр годым шоктен. Еҥ-влак ӱмбак керылтмышт годым, подростко-влак тудым «возглас-приветствий» семын кучылтыт.
Йоча-влак коклаште тудо кузе шарла?
Схеме тыгайрак: визымше але кудымшо класслаште тунемше икшыве деке кугурак класслаште тунемше-влак мият да «блатной жаргон» дене мутланаш тӱҥалыт, «зоновский романтике», «понятий» нерген ойлат да «общаклан» оксам йодыт. Тыге 10 ияш йоча шолышташ, ача-авам ондалаш тунемеш. Тиде «параллельный» илыш гыч подростко-влаклан лекташ йӧсӧ, южгунам тудо виешлымашке шукта але йоча шкежым шке пытара.
Ача-авалан палыман: ны окса, ны социальный статус, ны школ йочам арален огыт керт. «Шпана», «гопота», «общак» эре лийыныт. А пытартыш жапыште зонысо идеологий поснак куштылгын шарла. Амалже – йочан илышыштыже «пусталыклан» вер шуко. Икшыве школышто оксам погымо нерген ойла гын, рашемдыза: кӧ да молан пога.
Йоча тыгай группылашке ушнен манын, кузе палаш?
Эн ондак тӱжвал тӱсшым ончалман, кузе да мом чийымыжым, у палыдыме мут-влакым кучылтмыжым эскерыман. Кутырымаштыже сленг шомак уло гын, тудын мом ончыктымыж шотышто икшыве деч йодман але Интернетыште кычалман.
Икшыве-влак – митингыште?
Кызытсе саманыште йочан уло тӱняже – телефонышто. 2020 ийыште айфонлан приложений-влак кокла гыч Тикток платформо ончыл верыш лектын. Тудо развлекательныйлан шотлалтеш, вет еҥ-влак тушто кӱчык оҥай видеоролик-влакым вераҥдат. Но шукерте огыл элыштына лийше событий-влаклан кӧра тудо шоныдымын политике дене чак кылдалтын.
23 январьыште лийше митинг деч икмыняр кече ончыч Тикток платформышто тиде акцийыш ушнаш видеоролик-влак лекташ тӱҥальыч. Икмыняр кече жапыште нуным 100 миллион деч шукырак онченыт. Политике «толкын» утыр да утыр вияҥын. Тиде толкыныш ийготыш шудымо йоча-влакат ушненыт. Нуно флешмоб-влакым ыштеныт, гимнымат шоненыт.
Молан йоча-влак тушко ушнат?
Утларакшым тиде толкыныш 14-20 ияш-влак ушнат. Нуным кум тӱшкалан шелаш лиеш:
- Икымше тӱшкаш утларакшым студент-влак пурат. Нуно куш кайымыштым, мом ыштымыштым умылат. Шукыж годым самырык еҥ-влакын шонымашышт, позицийышт уло.
- Кокымшо тӱшка йыр улшо событий-влак нерген нимом огеш умыло. Тыгай йоча-влаклан «хайп» кӱлеш, соцкыллаш «сторисым» лукташ манын, видеом войзаш лектыт. Нунылан чылажат оҥайла чучеш.
- Кумшо тӱшкаш ача-аван мутышт дене келшыдыме подростко-влак пурат. «Тидым ит ыште, тушко ит кай» манмылан тыгай йоча-влак лӱмын ӱчым ыштат.
Мом ыштыман?
Кугыеҥ ден йоча-влак информацийым тӱрлӧ семын налыт. Иктышт уверым ондакысе семын телевизор, радио але газет гоч пален налыт гын, весышт тудым Интернетыште ужыт. Йочалан телефонысо экран – посна тӱняшке лекше окнала чучеш.
Мутат уке, илыш вашталтеш, тыгодым мыланнат вашталтман. Йочам диваныш шынден, увер-влакым телевизор дене виеш ончыкташ огеш лий. Тугеже мыланна Интернетыш пурен, нине увер-влакым шке шинча дене ончалман да варажым нуным икшывына дене каҥашыман. Йоча кызытсе пуламырым шкежак анализироватлаш тунемже манын, исторический литературым пырля шергал лекман.
Аватмут дене возаш ок лий!
1 февраль гыч илышыш у закон пурен. Ынде соцкыллаште шкем пытарыме (суицид), йоча порнографий, экстремизм, терроризм, кутырен келшыдыме митинглашке лекташ ӱжмӧ, пуламырым ышташ таратыше возымым (пост-влакым) блокироватлаш тӱҥалыт. Тиде законын эше ик ужашыже – соцкыллаште аватмут дене возаш чарымаш. Законым пудыртымылан соцкыл-влакын администраторышт мутым кучаш тӱҥалыт.
У правил-влакым шотыш огыт нал гын, соцкылласе администраций-влак 800 тӱжем гыч 4 млн теҥге марте штрафым тӱлаш тӱҥалыт. Законым уэш пудыртат гын, нунылан идалыкаш окса парышыштын ик луымшо ужашыжым тӱлыктат.
Аватмут дене возышо еҥ-влакым мут кучаш шогалтыме шотышто кызытеш увер уке.
Кутырен келшыдыме митинглашке подростко-влакым ушнаш таратыше еҥ-влаклан уголовный делам почын кертыт. У законопроектым Российысе следственный комитет ден Российысе Верховный суд сайлан шотлен. Тудын дене келшышын, ийготыш шудымо йоча-влакым митингыш лукмылан, еҥ-влак 5 ий марте эрык деч посна кодын кертыт.
У мут-влак
Хайп – кугу дискуссий, еҥ-влакын иктаж событий нерген шуко ойлымышт. Самырык-влак коклаште «поймать хайп» манмым чӱчкыдын колаш лиеш. Тиде соцкыллаште возымо провокационный текст йымалне шуко комментарий улмым ончыкта.
Шеймить – вожылтараш, шеймиться – вожылаш.
Шипперить – фанфикын персонаж-влак коклаште романтике але сексуальный вашкылым шонымаш.
Фанфик – палыме произведений негызан любительский сочинений але компьютер модыш.