Шӱм чер дене кугыеҥ веле огыл, йочат орланен кертеш. Тӱнямбалысе статистике почеш пытартыш ийлаште ик тӱжем гыч 5-7 аза шӱмын экшыкше (порок сердца) черан шочеш. Тылеч посна моло шӱм чер-влакат вашлиялтыт.
Лилия Накиповна Сибагатуллина Республикысе йоча эмлымверыште врач-кардиолог-эндокринологлан пашам ышта, УЗИ-м эртара, изи икшыве-влакын шӱмыштым терга да эмла. Тыгак тудо йоча-влакым Йошкар-Оласе икмыняр частный медицине рӱдерлаште приниматла.
Йоча да кугыеҥ
Йоча кардиологий да кугыеҥ-влакын шӱмыштым тергыме паша йӧршын ойыртемалтеш. Икшыве-шамычым ты шотышто тергыше да эмлыше специалист-влак республикыштына моткоч шагал улыт.
– Пашана куштылго манаш ок лий, сандене тыгай направлений дене ышташ кумылан-влак шагал улыт. Икшыве-влакын тазалыкыштлан мутым кучыман. 18 ий марте ийготан-влакын шӱмыштым тыглай кардиолог терген огеш керт, йоча кардиолог гына. Педиатрын темлымыж почеш, УЗИ я ЭКГ тергымаш-влакым ышташ лиеш, но садак чылажымат йоча кардиолог иктешла. Икманаш, ме икшывын шӱмжым эмлымаште республикыштына пытартыш инстанцийлан шотлалтына. Умбакыже – Москосо федеральный рӱдер гына. Чот неле черан йоча-влакым варажым тушко колтена, – мане Лилия Накиповна.
Аза дене пырля шочшо чер
Кызытсе пагытын ик эн шучко чержылан шӱмын экшыкше (порок) шотлалтеш. Шучко, молан манаш гын ты чер шочшаш азан эше мӱшкырыштӧ кийымыж годымак вияҥеш. Порок шӱм клапанын йоҥылыш «кушмыжлан» кӧра лиеш. Тыгодым вӱрым коштмо паша вашталтеш. Ты чер тӱрлӧ лийын кертеш. Южгунамже шочын вочшо азалан икмыняр арня жапыште операцийым ыштен от шукто гын, тудын ӱмыржӧ кӱрылтын кертеш. Лилия Накиповна дене ты черын кузе да молан вияҥмыж нерген мутланышна.
– Мӱшкыр пижмеке, иктаж 5-6 арня годым ончыкылык азан шумжӧ «чоҥалташ» тӱҥалеш. Ты пагыт гыч икымше кум тылзе (триместр) жапыште ӱдырамашлан моткоч тӱткӧ лийман, шке тазалыкшым эскерыман. Шымлызе-влакын палемдымышт почеш, ончыкылык аван эсогыл кеч изишак кылмен черланымыж годым мушкырыштӧ кийыше изи падырашлан моткоч кугу эҥгек лийын кертеш. Тиде вирус-влакын шакше «пашашт» дене кылдалтын. Нуно азалан логалыт да чын кушмыж ден вияҥмыжым локтылыт. Вирус логалме жапыште могай орган «чумырга», лачак тудо лунчырген кертеш. Сандене мый эре манам: йочам айда-йӧра ыштыман огыл. Ончылгоч шоныман, ямдылалтман, аралалтман. Поснак ырлыган (корь) да краснухо чер-влак деч шекланыман. Мӱшкыран ӱдырамаш нине чер дене черлана гын, таза аза шочшаш нерген ойлыманат огыл, чот неле порок-влак лийын кертыт. Азам ышташ шонен пыштыме годым ты чер-влак йоча годым лийыныт але укем, иммунитет уло але укем палыман. Кӧ ок пале, тергалташ кӱлеш. Иммунитет уке гын, мӱшкыраҥме деч ончыч прививкым ыштыман, – мане Л.Сибагатуллина.
Кузе пален налаш
Такшым азан шӱмжым тудын мӱшкырыштӧ улмыж годымак тергат, ситыдымаш уло гын, пален налыт, шочмекыже полышым пуат. Но экшык (порок) турлӧ лиеш. Ты черым кузе палаш лиеш? Врач тыге умылтарыш:
– Азан чызышорым кузе шупшмыжым эскерыман. Порок годым икшыве чызым начарын да канен-канен шупшеш, нелын шӱла, вашке ноя. Таза аза 20 минут наре жапыште кочкын темеш гын, черлылан 40 минут наре жап кӱлеш. Порокан йоча тылзе еда шагалрак кушкеш. Аза мо корштымыжо нерген ойлен ок керт, сандене ача-ава-влаклан тӱткӧ лийман, эскерыман. Диспансеризацийым жапыштыже эртыман. План почеш ик тылзаш йочалан УЗИ-м ыштат, ик ийым темымекыже, ЭКГ тергымашым эртарат. Черым жапыштыже муаш гын, тудым эмлаш лиеш.
Уто нелытлан кӧра
У саманыште эше ик чӱчкыдын вашлиялтше чер – артериальный гипертензий. Тиде йоча да подростко-влакын уто нелытым погымыштлан кӧра лийше чер. Артериальный гипертензий годым давлений кӱза.
– Уто нелыт мом да кузе кочмо дене кылдалтын. Мутат уке, ача-ава-влак икшывыштын тазалыкышт нерген шонкалышаш улыт. Умылыман: йоча чот топката гын, тудын шӱм да вӱргорно системе пашаже нелемеш, тыгодым моло орган-влакат «йӧсланат», йыжыҥлан (сустав) неле. Чыла тидыже моло черлан вияҥаш амалым пуэн кертеш. Уто нелытан йоча эсогыл малыме жапыште пеш орлана. Кийыме годым оҥым темда, сандене шӱлыш нелемеш. Организмлан юж ок сите, йоча мален ок тем, тудын вуйжо коршта. Тидлан кӧра йоча сайын тунемын ок керт, кумыл волышо лиеш, – ойла врач.
Уто нелыт кугурак йочан веле огыл, азанат лийын кертеш. 2 ияш марте икшывын чот коя лиймыжым медициныште паратрофий маныт. Врач дене тидын нергенат мутланышна.
– Аза-шамыч топката улыт гын, ача-ава я коча-кова-влак шукыж годым куанат. Но аза утыжым тӧпката лийшаш огыл. Тиде – чер. Медициныште азан ийготшылан келыштарыме таблице уло. Тушто ӱдыр икшывын да эрге йочан кажне тылзыште мыняр кужыт, мыняр нелыт лийшашышт нерген возымо. Азан нелытше палемдыме нормо дене келшен толшаш. Тидым азам эскерыше педиатр-влак тергышаш улыт.
УЗИ ден ЭКГ кӱлыт
Врачын ойлымыж почеш, еҥ-влак чӱчкыдын УЗИ ден ЭКГ шотышто раш огыт умыло. Шӱмым ик семынже тергат гын, весыже огеш кӱл манын шонат. Но когынекшат кӱлешан. УЗИ шӱмын кузе чоҥалтмыжым веле ончыкта, а ЭКГ тусо чогашыл-влакын кузе пашам ыштымыштым терга. Сандене иктыже весым нигузе алмаштен ок керт.
Лилия Накиповна дене мутланымына йоча шӱм тӱняшке изишлан гына пурен лекташ йӧным пуыш. Молан манаш гын тиде моткоч кугу шымлыме да шымлыдыме тӱня, чоным вургыжаш таратыше, тургыжландарыше. Йочан кеч-могай черже нерген ойлымо годым кажне икшывым, кидыш налын, оҥ пелен шокшын ӧндалын, чаманен-шыматен налме шуэш. Полышым пуымо шуэш. Юмо аралыже илышын пеледышыже-влакым, айдеме тукымын ончыкылыкшым…
Л.Сибагатуллина Йошкар-Олаште шочын-кушкын, рӱдоласе 16-шо номеран школышто тунемын. Тудо врач лияш шонен, сандене кандашымше класс деч вара 30-шо номеран школысо медицине направлениян классыш тунемаш вончен. Ты классысе моло ӱдыр-рвезе дене пырля тунемме жапыште Медицине колледжыште шинчымашым поген. Озаҥ оласе медицине университетысе педиатрий факультетыште тунемын. Кӱшыл шинчымашым налмеке, педиатрий да эндокринологий направлений дене интернатурым эртен. Вара Российысе постдипломный академийыште (Моско) эндокринолог врачлан да Национальный медицине шымлыме рӱдерыште (Санкт-Петербург) кардиологлан тунем лектын. 2021 ий 1-ше март гыч йоча кардиологий шотышто Марий Эл Республикыште тӱҥ внештатный специалист.