Шуко йоча пӱй чер дене изинек орлана. А вет икшывын пӱйжым эмлаш куштылго огыл, чержат тӱрлӧ лиеда. Йочасадыш коштшо да тӱҥалтыш класслаште тунемше икшыве-влакын ача-аваштлан йоча пӱй чер нерген умылтарена. Лекше йодышлан вашмутым йоча стоматологшо Александра Викторовна Кириллова пуа. Тудо 2014 ийыште Озаҥ оласе медицине университетым тунем лектын.
— Александра Викторовна, йоча-влак утларакшым могай пӱй чер дене орланат?
— Тӱҥ шотышто кариес дене. Пульпит, периодонтит, герпес да вес чер-влак денат черланен кертыт. Таче карис дене кумданрак палдарем. Шуко ача-ава утыждене шере кочкышым, кампетке ден шоколадым икшывыже кочкеш да садлан пӱйжӧ коршташ тӱҥалеш манын шона. Тиддене келшаш лиеш, но вес амалат уло. Шӧр пӱйыштӧ эмаль тӱрыснек пеҥгыдем шуын огыл, садлан микроб-влак тудым локтылыт. Рожым лийшан пӱ эмаль пудыргылаш але шаланаш тӱналеш, пӱйыштӧ кариес пеш писын вияҥеш, пел ийыште икмыняр пӱйым авалта. Кариес годым уда микроорганизм чот шукемеш. Йочан шӱвылвӱдшӧ кугуеҥын гай бактерий ваштареш огеш кучедал.
— Кариес улмым кузе палаш лиеш?
— Эмаль шке тӱсшым йомдара, нарынчалга, кӱрен да шеме лиеш, огеш йылгыж. Пигментан да ош кариозный пале олмо (тамга) палдырнат. Тыгай годым пӱй йӱштым-шокшым шижеш, пӱсӧ чер тӱҥалеш.
— Южо ньоган шӧр пӱйжӧ пеш ондак шӱяш тӱҥалеш. Молан тыге?
— Мӱшкыран ӱдырамашын тамакым шупшмо, аракам йӱмӧ але эмым приниматлымыж годым авагудыштак аза тӱрлӧ черым пога. Тидыже пӱй эмаль ышталтме жапыште палдырна. Аза шочмек, лекташ тӱҥалше пӱй вожге шӱйын кертеш. Йоча, поснак кок ияш марте, чӱчкыдын черлана. Тудым эмлыме годым пӱй эмаль пужла. Икшывым пукшымо годым фтор, кальций да моло пайдале веществан кочкышым ойырыман. Аза ава шӧрым кочмыж годым шуко пайдале микроэлементым налшаш.
— Карисын вияҥме амалже шуко мо?
— Икмынярым ушештарем: мӱшкыран улмо жап нелын эрта, азам йӱдым пукшымо годым сакыран напиткым йӱктат, тукым гыч тукымыш куснылшо фактор-влак, умшагӧргыштӧ системе начарын пашам ышта, стресс, шӱвылвӱдын качествыже да кунар улмыжо. Рационышто свежа фрукт ден пакчасаска шагал, белок, А,Д,С,В витамин-влак, фтор ден фосфор, кальций микроэлемент-влак ситыдымаш. Эше пӱйым мушмо да умшагӧргым эрыктыме правил-влак огыт шукталт.
— Кариесым жапыштыже от эмле гын, нелырак могай чер тӱҥалеш?
— Тиде – пульпит але пӱй кӧргысӧ ткань локтылалтмаш. Тыгодым умшакӧргӧ, пӱйшыл пуалыт. Корштышо пӱйыштӧ рож лиеш. Тушеч шӱйшӧ йогаш тӱҥалеш. Пӱйым темдалме годым корштышо пале палдырна, умша гыч ӱпш лектеш.
Вес чер – периодонтит. Палыже-влак пульпит гаяк улыт. Но тыгодым пӱйын вожшо пуалеш, пӱй шыл овара. Пӱйысӧ канал-влакым инфекций локтылеш, воктенысе пӱйыштӧ кариес-влак лияш тӱҥалыт, тыгак у пӱйлан шочаш нелылык лектеш.
Тылеч посна йочан пӱйыштыжӧ кариес улмо организмыште вес чер улмо нерген шижтара. Иммунитет начар, кочкышым шулыктарыше системе начарын пашам ышта, умшагӧргыштӧ гигиеным эскерыдымаш да молат.
— Пӱй чер ынже вияҥ манын мом ыштыман?
— Ик эн кӱлешанлан йоча стоматолог деке тергалташ коштмым шотлем. Опытан врач шып эртыше кариес процессым шеклана, тыгак ача-авалан кӱлешан ой-каҥашым пуа, мом ышташ кӱлмым туныкта. Пӱйым эрыктыме щётко пушкыдо,йочалан кучаш йӧналан лийшаш. Изи йочалан талукаш але талукат пелаш улмыж годымак пӱйым мушкаш туныктыман. Кок ияш йочалан пӱй пастым кучылташ темлат. Южо шона: шӧр пӱй йоген пытымек, олмешыже сай пӱй шочеш. Тыге огыл. Йоча годым жапыште эмлыме олмышко веле ончыкыжым пеҥгыде да таза пӱй лектеш.
Садлан икшывын умшагӧргыжым эре эскерыман, эрыктыман, иктаж кокытеланымаш лектеш гын, стоматолог деке наҥгайыман.