«Моло ийгот дене таҥастарымаште, витле ияш пӧръеҥ деч утларак шекланыман, молан манаш гын ты ийготышто тудын вачымбалныже кугу илыш опыт погына да эше – поянлык». Тыге каласен жапше годым француз писатель Оноре де Бальзак. Чынжымак тыге мо? Тиде да моло нерген тачысе унана, тиде кечылаште лач тынар ийготым перыше М.И.Матвеев дене мутланена.
– Михаил Иванович, 50 ий пӧръеҥлан – мо тиде тыгай?
– Самырык годым тиде могай кугу ийгот манын шоналтын. Но илен шумеке умылет: нимат шуко огылыс. Мый кугу вашталтышым шижмаш уке, но воштончышыш ончалат гын, ужат: 50 ий – тиде шагалжак огыл. А вачымбалне илыш опыт погына. Шеҥгек савырен ончалат гын, ик могырым «Самырык годым мый мом паленам?» манын шоналтет. Но тыгодымак шеҥгелне – пуйто уло тӱня. Ик вере гына ыштет гын, уло илышетым чыла радамлен оптен кертат ыле. А мый тӱрлӧ вере пашам ыштенам. Илышыштем кум кугу оҥгым эртенам. Тиде – «Кугарня» газет редакций (журналист лийын, 2012-2015 ийлаште – директор-тӱҥ редактор. Авт.), Марий телевидений (тушто «Тулвий» ден йоча-влаклан «Модыш пазар» передаче-влакым ямдылен. Авт.), Шкетан лӱмеш театр (директорын алмаштышыже да директор. Авт). Кызыт нылымше оҥгышто пӧрдам. Кажне пашаверын шке сайжат, нелыжат улыт. Но мый илышыште ситыдымашым кычалаш ом йӧрате. Кеч пашаште, кеч еҥын койышышто эре сайжым ужын моштыман. Тыге илаш куштылгырак.
– Илат гын, ача—авада таче Тыланда мом маныт ыле: мокталтат але …?
– Мый тыглай марий ялыште кушкынам (Советский район, Кугунур. Авт.). Тунам ялыште кажне гаяк еш шуко икшыван лийын. Мемнан ешыштат куд йоча кушкынна: кум ӱдыр да кум эрге. Ава-ачам: Ольга Афанасьевна ден Иван Иванович Матвеевмыт — вийвал пагытыштышт илыш гыч каеныт, нуно пенсийышкат лектын шуын огытыл ыле. Мыйын университетыште тунемме годым кок ий жапыште илыш дене чеверласышт. Ончыч – ачам, вара – авам. Ачамын каен колтымекыже, авам вашталте, вигак лушкыш. Очыни, ачамым чот йӧратен. Кызыт нуно, очыни, молодец улат, эргым, маныт ыле чай. Вет ялыште тунам тыге ойленыт: ешыште галстукан еҥ уло гын, тугеже сай.
– Те туныктышо да журналист лияш шонен огыдал вет?
– Школышто мый ны ончылно лийын омыл, ны шеҥгелне нушкын омыл. Эре ончыл радам-влак коклаште ошкылынам. Математикым сайын паленам, физкультурым йӧратенам. Мыйын тунемме класс виян ыле. Шкежат тунемме шотышто нелылыкым шижын омыл. Ешыштына изам ДОСААФ-ыште водительлан тунемын, акам — училищыште. Садлан авам эре тыге ойла ыле: «Тыйже кеч иктаж кугурак верыш тунемаш пуро». Мый, очыни, тудын ойжым шуктенам. Но семынем пырля тунемме рвезе-шамыч дене пырля ДОСААФ-ыш моткоч чот механиклан тунемаш кайымем шуын. Тиде сомыл мылам лишыл чучын. Адакшым пошкудем-шамыч техникум деч вара озанлыкыште механиклан ыштат ыле. Моткоч чолга рвезе-влак ыльыч. Спортлан молым шӱмаҥденыт. Кеҥежым уло ялге: изижге, кугужге — футбол да волейбол дене модынна. Мыйынат нунын гаяк лийме шуын.
– Но механик лияш пӱрен огыл улмаш?..
– Школ деч вара Марий кугыжаныш университетыш марий филологлан тунемаш куштылгын пурышым. Но ушышто садак шонымаш шинчен: ик курсым пытараш да вес ийжылан Политехыш механиклан тунемаш каяш. Икымше курс деч вара армийыш нальыч. Тушто ик ият кум тылзе веле служитлен шуктышым, мӧҥгеш колтышт. Кокымшо курс деч вара садак механиклан куснаш кумыл лийын. А вара шонем: Политехнический институтыш каем гын, эше вич ий тунемманыс, а тыште кум ий веле кодеш. Адакшым марий чолга студент-влак коклаш логальым, нунын дене келшаш тӱҥальым. Кугурак курслаште тунемше-влак Юрий Русанов, Юрий Григорьев да молат почеламутым возкаленыт, гитар дене шоктеныт, мурым муреныт. Мыят – пырля. А визымше курсышто Александр Абдулов «Кугарня» газетыш пел ставкылан пашаш нале. Вес кундемласе марий-влак деке чӱчкыдын коштына ыле. А тушто мемнам кугу унала вученыт. Тыге механик сомыл вуй гыч курымешлан лектын возо.
– Ондак мемнам ава-ача 16 ияшымак кугу олаш тунемаш луктын колтат, да ме пуйто эрыкыш логалына ыле. Тергаш нигӧ коштын огыл, тудо жапыште полышат тунар лийын огыл. Ме утларакшым шкалан шке ӱшаненна. А кызыт Те йочада-влаклан чот полшеда мо?
– Пелашемын ешыже — ялысе пеш пеҥгыде еш (М.Матвеевын Татьяна пелашыже Советский район Ашламаш гыч. Авт.). Кунам мый тушеч ӱдырым налынам, нуным ончен, вигак шке чумырымо ешемлан ответственностьым шижаш тӱҥалынам. Чыла тидыже пелашемлан шке ешыж деч куснен. А аваж гоч — эргына декат. Дима эргына вузышто физматым тунем лектын, армийыште служитлен толын, кызыт ик банкыште пашам ышта. Тудо южгунам мемнан деч каҥашым йодеш, но решенийым утларакшым шке приниматла. Тыште вет кок мучаш уло: але тый йочатым ӱмыр мучко шке шупшаш тӱҥалат, але умылтарен пуэт: тылат тыгай ийгот марте полшымо, умбакыже корнетым шке чоҥо. Но ача-ава семын, мутат уке, эре эҥертыш лийшаш улына. Дима шкеже полышым пешыжак ок йод, а мый темлен пуаш ом йӧрате.
Йочам-шамычым вес кундемыш илаш колташ кумыл уке. Нуно ӧрдыжтӧ шуко жап лийыт гын, вашкыл кӱрлеш, шонем. Пеленна, шинча ончылно улмышт годым ача-авалан куштылгырак, чонлан ласкарак.
– Тыланда илышыште чыла куштылгын пуалтеш але нелын?
– Нимоат куштылгын ок пуалт. Но ӧрын да лӱдын шинчыман огыл. Теве ме, ялысе-влак, олаште илаш тӱҥалмеке, эн ончыч илыме вер укелык йодыш дене тӱкнена. Вара пел илышна мучко тудым решатлаш логалеш. Меат ешем дене ондак Йошкар-Олаште изирак пачерыште илышна, а вара ола воктене шке суртым чоҥаш тӱҥалме. Мый столяр але вес пашам ыштен кертам манын, нигунам шонен омыл, но ыштенам вет. Илыш туныктен. Илышын шке йодмашыже-влак улыт, нуным шукташ лӱдман огыл. Теве студент годым еш бюджет нерген нимом шонымо да палыме огыл, но чыла тидлан эркын тунемат. Вет палет: ӱшан шкалан гына.
– Те шуко шонышан еҥ улыда але вигак вашмутым пуэда? Мутлан, тӱвыра министрын алмаштышыже лияш темлымеке, вигак келшенда мо?
– Палет, молан шукын вуйлатыше лийын огыт шукто?
-– Молан?
– Шуко шонат, садлан. Тыгай годым иканаште вашмутым пуыман. Тылат паша верым темлат гын, келшыман. Мылам темленыт да мый шуко шонен омыл, тӧчен ончем манынам. Молан манаш гын вуйлатыше решенийым писын приниматлен моштышаш. Тылат темлат да «Мылам шоналташ жапым пуыза» манын шонен шинчет гын, ты паша верыш нигунам от логал.
– Кугыжаныш чиновникын пашаже могай?
– Тиде – йӧршеш вес тӱрлӧ паша. Чиновник эн ончычак шке шонымашыжым огыл, а кугыжаныш могай позицийым куча, тудым ойлышаш. Ончыл верыш кугыжаныш политикым шындыман. А кагазыште чыла возымо: мом ышташ лиеш да мом огеш лий. Ӧрдыж гыч ончет да шонет: вуйлатышын властьше кугу. А тиде кугу шеҥгелне пеш шуко чарак уло. Чылажымат закон почеш ыштыман. Тиде умылымаш иканаште огеш тол, а эркын вуйыш шыҥен пура. Эре шоныман: могай лектышыже лиеш?
Адакшым палыман: тый таче вуйлатыше улат, а икмыняр жап гыч проста еҥ лийын кертат. Садлан нерым кӱшкӧ нӧлтен кошташ ок кӱл.
– Тиде паша Тендам пӧръеҥ да пелаш семын вашталтен мо? Кӧ мӧҥгыштыда оза?
– Пашаштет кеч-кӧ лий, но мӧҥгыштӧ улыт пӧръеҥ паша да ӱдырамаш сомыл. Шке сурт дене илыше-влак тидым чотрак палат. Пӧръеҥ ӱдырамаш сомылым, а ӱдырамаш пӧръеҥыным ышташ тӱҥалыт гын, тиде шот огыл, шонем. Мый, мутлан, суртышто кочкаш шолтен монь шогылтмо жапыште пуым шелам але йыраҥым кӱнчем. Нелырак пашам пӧръеҥ шке ӱмбакше налшаш. Еш бюджетланат тӱҥ шотышто пӧръеҥ мутым кучышаш. Кунам пӧръеҥ ватем деч йод манын каласа гын, мылам ала-кузе оҥайын чучын колта. Чын, ӱдырамашын ойжымат шотыш налман, но решенийым садак пӧръеҥ приниматлышаш да тидлан мутым кучышаш. Ӱдырамаш шеҥгек шылаш пеш куштылго, тыгодым лектышыже могай лиеш? Ӱдырамаш шуко шонаш йӧрата, а пӧръеҥ шоналта да тунамак ышта. Ешыште лач тыге лийшаш, тунам чылажат шке жапыштыже шукталтеш, шонем.
– Ешымат Те шоналтенда да вик погенда? Эше вет тунам студент лийында..
– Мемнан ялыште пӧръеҥ-влак эре 21-23 ияшышт жапыште ӱдырым налыт ыле. 25 ий марте чылан гаяк ешан лийыныт. Мый тидым ужын кушкынам. 23 ияш улмем годым ешым погенам.
– Те романтик улыда мо?
– Пӧръеҥ практик лийшаш. 25 ий марте але 65 ийым эртымеке романтик лияш келшен толеш. А тиде коклаште практик лийман. Нимо утыжо огеш кӱл. Южо ӱдырамашын кажне парняштыже – шӧртньӧ шергаш. Тидыже молан? А мый эре пашалан шуко жапым ойырем, садлан романтик лияш пагыт огеш сите.
– Ӱдырамашын могай койышыжо Тыланда ок келше?
– Каласенат ом керт. Но ӱдырамаш ешыште пӧръеҥ деч кӱшкӧ тӧрштылаш тыршышаш огыл. Адакшым пӧръеҥ шкеже шкенжым эн ончыч пӧръеҥлан шотлышаш. Тыгак ӱдырамаш марийжылан эн кугу йолташ лийшаш, шонем. Илышыште иктаж-мом йоҥылыш ыштет гынат, эн ончыч тый тудлан эҥертен кертшаш улат. Вет пелашет — йӱдшӧ кечыже пеленет. А вара – родо-влак да йолташ-шамыч.
– Йочада-влак марла кутырат?
– Мыйын кугурак эргым Йошкар-Олаште 14-ше №-ан гимназийыште марий классыште тунемын. Софья ӱдыремжат тыштак кудымшо классыште тунемеш. Мӧҥгыштӧ мый йоча-шамычем дене рушлат, марлат кутырен кертам. Тыгежат, тугежат умылат. Но ешыште гына марла мутланен, ме нигунамат марий поэт, писатель-влакым куштен огына керт. Тидлан кугыжаныш кӱкшытыштӧ туныктышаш улыт. Школышто марий йылмым шочмо йылме семын туныктыман, марла юнкор, драмкружок-влакым почман.
– Еш дене чӱчкыдын пырля чумыргеда?
– Эрге ешыж дене посна ила. Каныш кечын эре толашак тыршат. Коча-кова уныкам садак ужнешт. Пачерыште йочалан шыгыр, а мемнан дене кудывечыште тудлан ласка, куржталеш. Евгения уныка мартыште кок ийым тема. Шонем: шке икшывыжым эргым ден шешкым шке воспитатлышаш, тудлан чыла ыштышаш улыт. «Мый воспитатлаш ом тӱҥал, те мутым кучеда» манын, чӱчкыдын ойлем. А мый уныкалан кочаже да йолташыже улам. Тудо мыйым “Котяй” манеш. Йӧршеш вес тукым кушкеш. Кок ийымат темен огыл, телефонышто темдыштеш. Ӧрат веле.
Михаил Иванович ден Татьяна пелашыже пырля ик курсышто тунемыныт. Вашла йӧратен, умылен илымыштлан 25 ият эртен. Кажне эрдене вате-марий олашке пырля пашашке тарвана, а кастене – мӧҥгыш. Татьяна шуко жап Йошкар-Оласе йочасадыште марий йылмым туныктен, а ынде Республикысе Калык прикладной сымыктыш тоштерым вуйлата. Чылажат – моло еҥ семынак, чылажат шот да рат дене.. Лӱмгечат толеш да эрта, а пашам кажне кечын ыштыман, кажне кечын пӱрымашлан куанен илен моштыман.