21-27 апрель – Иммунопрофилактикын кӱлешлыкше нерген палдарыме арня (Иммунизацийын тӱнямбал арняже лӱмеш).
Молан вакцине йочан да уло калыкын тазалыкшым арален кодымаште ик эн сай йӧн? Тидын нерген Йошкар-Оласе йоча эмлымверын тӱҥ врачше Наталья Старикова радамла.
Педиатр семын вакцинаций нерген йодышым шуко колам. Шукын тургыжланат: «Прививке тазалыклан эҥгекым огеш кондо?», «Молан тынар вакцине?» Садлан айста йоча-влаклан лӱдыкшыдымӧ ончыкылыкым пӧлеклена!
1. Вакцине – тиде чудо, кудым ме ужмым чарненна. Шоналтыза теве, коклюш годым пич каен кокырымылан кӧра икшывыда шӱлен ок керт, теат орланымыжым луштарен огыда керт, лач кидшым кучен шинчеда. Але шоналтыза изи ӱдырым, кудын куштымыжо, тавалтымыже шуэш, но полиомиелит тудым инвалид коляскыш эрелан «пуртен шынден»…
Тыге лийын ондак. Таче тыгай шучко нерген монденна, молан манаш гын вакцине-влак лӱдаш огыл правам пуэныт! Миллион дене илышым налше шедыра (оспа) йомын. Йоча-влакым лихорадкыште йӱлалтыше ырлыган (корь) чакнен. Но нине монстр-влак уэш пӧртылаш шансым вучат. Шарналтыза: 2019 ийыште Европышто прививкым ыштыктыдыме йоча мӱгырен шортшо аван кидешыже колен. Але вара тендан йоча денат тыге лийже манын шонеда?
2. «Но мыйын йочам таза!» – маныда те. Южо чер «шуэн вашлиялтше» гай чучеш гынат, вакциным ыштыкташ тореш лийме дене тудым пӧртылтен кертына. Пытартыш ийлаште ырлыганын талышнымыжын амалже – прививкым шагал еҥын ыштыктымыже.
Тӱшкан прививкым ыштыктымаш – тыглай мут гына огыл. Тиде шкешотан ӧндалалтмаш, тудо чылашт деч лушкыдырак еҥым аралаш полша: шочын вочшо азам, кудылан эше прививкым ышташ огеш лий; лейкозан рвезым, кудым изиш кылмен черланымат колымашке шуктен кертеш; мӱшкыран акадам але шӱжардам, кудын ончыкылык ньогаже вирус ваштареш шоген ок керт.
Прививкым ыштыкташ тореш лиймыда годым те тиде аралтыш корным петыреда. Те омсам черлан почыда, кудым шке жапыштыже сеҥенна. Тыге лийшаш мо?
3. «Трук осложненийым пуа?» – йодыда те. Мый тендам умылем. Айста теве мом шотыш налына: вакцине-влак ятыр тергымашым эртат, а тудым производствышто кузе ыштымым чот тергат. Температур, укол олмышто йошкаргымаш ик-кок кечыште эрта. Мутат уке, прививке деч вара ньога шортын кертеш. Но тидыже, йочан коклюшлан кӧра арня дене сайын шӱлен кертдымылан орланымыж дене таҥастараш гын, нимо. Менингит деч вара соҥгыра лийше йочан шып улмыж дене таҥастарымаштат – нимо.
Неле осложнений лийын кертмаш каваште шӱдырым кучымо дене иктак. А ырлыганлан, столбняклан але дифтерийлан кӧра колен кертме риск – тиде чын илыш, нине чер-влак курымла дене йоча-влакым пуштеденыт. А миф-шамыч лӱдмылан кӧра шочыт. Але вара йомаклан ӱшанаш? Илыш тӱҥрак огыл мо? Вакцине-влаклан кӧра аутизм огеш лий. Тиде шоя инфекций дене черланыше ятыр йочам пытарен.
Чын, вакцинылаште аралыме жапым кужемдаш полшышо консервант-влак улыт, но нуно организм гыч икмыняр кечыште лектыт. Тудын дозыжо азалан лӱдыкшӧ огыл. Ача-ава-влак деч йодса, кудышт прививкым ыштыктыдымылан кӧра инфекцийын чот нелын эмлалтмыж дене тӱкненыт – нуно, жапым мӧҥгеш пӧртылташ лиеш гын, чыла пуаш ямде улыт.
4. «Шуэш!» – маныда те. А жап чыма. Паледа, мо эн шучко? Вирус ок вучо. Тудо ямде улыда мо манын огеш йод.
Прививке-влак календарь – тиде бюрократий огыл, а эн лушкыдо вер-влакым шылтыше аралтыш.
Илышын икымше шагатлаштыже: В гепатит деч аралтыш, вет тудо мокшым чылт пытарен кертеш.
Кум тылзе: коклюш, кудылан кӧра аза ик йӱдыштӧ шӱлымым чарнен кертеш.
Жапым ида шуйкале! Вакциным ыштыктыдымаш – тиде кажне кечым аралтыш деч посна эртарымаш. Вирус логалеш гын, вакциным ышташ вараш кодыда.
5. Шке йочадам йӧратымаш тиде тудым шупшалме да ӧндалме гына огыл. Тиде – тудын илышыже да тазалыкше верч шке ӱмбак ответственностьым налын моштымаш. Палем: тыланда лӱдмашан чучеш. Ньогадам уло тӱня деч шылтымыда шуэш. Но чын лӱддымылык – тудлан куанен илаш, куржталаш, камвозаш, пулвуйым сусырташ йӧным пуаш… Да таза кодаш. Кунам вакцине-влакым ыштыкташ тореш лийыда, те инфекцийлан кӧра икшывыда деч орланыде йоча пагытым эртараш праважым шолыштыда.
Кидыштыда ньогадам кучымо годым те уло тӱням кучеда. Вакцинаций тиде укол гына огыл. Тиде икшывыдалан лудмо икымше йомакда. Тиде мутым пуымаш: «Тый куанен иле манын, мый чыла ыштем». Айста мыланна эн чот ӱшаныше еҥым огына ондале.
Айста икшывына-влаклан эрласе кечым пырля эртарышаш верч вакциным ыштыктена.
Вакцине-влак ойлен кертыт гын, нуно маныт ыле: «Тау, мыланем арам колаш пуэн огыдал». Шарныза: кажне прививке шеҥгелне – миллион дене утарен кодымо ончыкылыкыш ончышо йоча шинча.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын материалже почеш ямдылыме.