Интернетыште «Айдеме йомын, полшыза муаш» возымаш чӱчкыдын шинчашке перна. Нунын коклаште шагалже огыл йочам кычалыт. Ийготыш шудымо йоча ача-авам коден кузе мӧҥгӧ гыч лектын каяш огеш лӱд? Тидын годым ача-авалан кузе лийман? Мом шотыш налман? Тыгай туткарыш логалаш огыл манын, мом ыштыман? Тидын нерген «Калыклан психологий-педагогике ден социальный полышым пуышо республикысе «Ӱшан» рӱдерын психологшо Елена Сергеевна Салапина (снимкыште) дене мутланена.
– Елена Сергеевна, содыки молан йоча мӧҥгӧ гыч кая?
— Чылажат еш, йочам воспитатлыме процесс гыч тӱҥалеш. Ача-ава-влаклан тидын шотышто тӱткырак лийман. Эн ончыч икшывын физиологический манме потребностьшо шукталтшаш. Тыште шке жапыше кочмаш, малымаш, модмаш, урокым ыштымаш да йочалан келшыше моло сомылым шуктымаш шотлалтыт. Икманаш, икшыве жапыште кочшаш, шке малыме вержат лийшаш. Йоча шот дене огеш коч гын, тунам тудо кочкышым уремыште кычалеш. Тыге уремысе илышым кумданрак пален налеш, кӱчаш кумылаҥеш, мӧҥгыштӧ огыл гын, ӧрдыжтӧ муаш лиеш манын шонаш тӱҥалеш.
Вес потребность – йоча шке лӱдыкшыдымылыкшым шижшаш. Ача-аван аралтышыштым, кеч-кунам полшаш ямде улмыштым тудо палышаш. Тидланже ача-ава йоча дене лыжган мутланышаш, чӱчкыдын ӧндалшаш, йӧратем манын ойлышаш.
Ешыште икшыве дене торжан мутланат, иктаж-мом йоҥылыш ыштымылан чот вурсат, южышт перенат колтат. Тыгай годым йоча шке лÿдыкшыдымылыкшым ок шиж, адакат тудым ӧрдыжкӧ кычалын кая.
Чаманен каласыман, тыгайже ик але кок ешыште веле огыл вашлиялтеш. Уремыште тыгай йоча-влак пеш вашке икте-весым муыт, тыге ик шонымашан еҥ-влакым ушышо (референтный) группыш чумыргат. Тидыже тӱрлӧ осал пашалан мӧҥгӧ гыч чӱчкыдын лектын каяш кумылаҥда.
– Йочан мӧҥгӧ гыч лектын каяш шонымашыжым, ача-ава ончылгоч шижын кертеш мо?
— Ача ден ава йоча верч тургыжланыше улыт, ешыште воспитанийлан шукырак тӱткышым ойырат. Кечыгут йоча жапшым кузе эртара, кушко коштеш, мӧҥгыштӧ але вес вере мынярлан лийшашым эскерат гын, шижшаш улыт. Такшым икшывын йодмашыже-влак шукталтыт гын, тудын мӧҥго гыч лектын каяш шонымашыжат огеш лий.
Тыгак йоча шинчаваш огеш мутлане, кумылжо волышо, ятыр жапым шке пӧлемыштыже эртара, шкенжым ӧрмашын куча, полкышто вургемже уке, чӱчкыдын пайдаланыме арверже-влак шинчалан огыт перне, оксам пога (моланжым ача-ава-влак огыт пале), кугу сумкаже уло – тыгай годым йочан мӧҥгӧ гыч куржаш ямдылалтмыжым ончылгоч шижаш лиеш.
– Йоча йомын гын, ача-ава-влаклан тыгай годым кузе лийман?
– Жапым шуйкалыде, полицийыш йоча йоммо нерген йодмашым возыман. Ача-ава-влаклан туныктышын, йочан йолташыже-влакын телефон номерыштым палыман. Кӧ дечын йоча нерген йодаш лиеш, чылашт деч йодыштман. Тыште кеч-могай еҥын полышыжо пайдале лийын кертеш. Тидын годым йоча могай вургемым чиен, могай арверже мӧҥгыштӧ уке нерген – шарныман.
– Йочам кычалмаш огеш куандаре, тыгай годым ача-ава-влак кузе шкеныштым кучышаш улыт?
– Шкендым шот дене кучыман. Ача-ава-влак таза, йол ӱмбалне пеҥгыдын шогышо, вуйушышто лийшаш улыт. Южгунам иктаж решенийым писын приниматлаш логалеш, тидым таза ача-ава-влак веле ыштен сеҥат.
— Йоча таза, илыше мӧҥгӧ пӧртылын. Тыгай годым ача-ава-влак шкеныштым кузе ончыктышаш улыт?
— Ушдымыла йоча ӱмбак кычкыраш тӱҥалман огыл. Эн ончыч шокшын ӧндалман, чон шокшыдам тудлан пӧлеклыман. Кеч-могай йоча але кугыеҥ йоҥылышым ыштен кертеш. Тыгай годым лишыл еҥ-влак шке шокшо шижмашышт, йӧратымашышт дене полшен кертыт. Йомын коштшо икшывым пукшыман, мушман, малаш пыштыман. Физический, психологический манме полышым жапыштыже пуыман. Ача-ава-влак шке икшывыштым чын корно дене каяш, йоҥылышым тӧрлаш туныктышаш улыт. Йочан ласкан каналтымеке, мален кынелмеке, ача-авалан тудын дене молан тыге лийме нерген лыжган мутланыман. Ситуаций тӱрлӧ лийын кертеш, сандене кугыеҥ-влак эн ончыч йочалан полшаш ямде улмыштым ончыктышаш улыт.
Ушан-шотан, мутым колыштшо, ача-авам пагалыше икшывым ончен кушташ, мутат уке, шагал огыл тыршаш логалеш. Ача-ава-влак, яра жапда лиеш гын, тудым икшывыда-влак дене эртараш тыршыза, чон шокшыдам пӧлеклыза, ӱшан йолташ лийза!
МВД-н данныйже почеш, Марий Элыште 2022 ий куд тылзе жапыште 93 йочам кычалыныт, а ӱмаште – 80 йочам. Кызыт 92 йочам муыныт.
Йоча йомын гын… (посна)
— Ача-ава-влак, жапым шуйыде, полицийыш йодмашым возышаш улыт. Тидлан КУМ КЕЧЕ ЭРТЫМЫМ вучыман огыл, йочам кычалаш, йоммо деч вара ВИГАК тӱҥалман.
— Полицийыш кайыме годым шкендан да йочадан документым, фотом пырля наҥгайыман.
— Икшывыда йоммыж деч ончыч могай вургемым чиен – шарныман.
Уремыште йомын гын…
Икшыве кугыеҥ де чача-аважлан йыҥгыртыкташ йодын кертеш. Йоча ача-аван телефоныштым сайын палышаш. Шарнен ок керт гын, ача-ава йочан кӱсенышкыже запискым пыштышаш. Йочан телефоныштыжо, ача-аван контактышт икымше верыште лийшаш улыт. Кызыт йочасадыш коштшо йоча-влаклан тыглай телефоным налын пуат. Тушко ача-ава шкеныштыным да экстренный службо-влакын телефоныштым возышаш улыт.
Кӧ эше полшен кертеш?
Поро пашам шуктен шогышо отряд-влак:
«Поиск пропавших детей», тел.: 84996860201;
«Лиза Алерт», тел.: 88007005452.
Ӱшан телефон кечыгут пашам ыштат. Нуно тыгак информационный да психологический полышым сайын пуат. Полышым пуымылан оксам огыт нал!