15-21 июль – Вуйдорыкым аралыме арня
Йочан вуйдорыкшым вияҥдаш манын, Марий Эл Республикысе Тазалык аралтыш министерствын эмлыме-профилактике полыш пӧлкажын консультантше Лариса Красилова икмыняр ой-каҥашым пуа.
Кушшо организм капкыл да уш дене чын вияҥже манын, кочкашат чын кӱлеш. Тӱрлӧ питательный вещества ситышын логалже манын, фруктым, пакчасаскам, ужар кушкылым чӱчкыдынрак кочман. А фаст-фудым, искусственный подсластителян газированный напиткым да шере кочкышым лучо ӧрдыжкӧ шӱкалаш.
Чызым пукшымаш ньоган иммунитетшым пеҥгыдемда веле огыл, тудын вуйдорыкшат тазарак лиеш да сайынрак вияҥеш. Вет ава шӧрыштӧ нӧргӧ организмлан кӱлшӧ коя, витамин да пайдале микроэлемент-влак улыт. Чызым пукшымылан кӧра чогашылат ондакрак вияҥеш.
Уда привычке деч утлыман. Арака, тамак, наркотик да моло психоактивный вещества вуйдорыкын пашажым локтылыт. Нунын деке зависимость лектеш, нуно личностьым локтылыт, обществе дене кыл пужла. Нине вещества деч вуйдорыкым аралаш эн сай йӧн — нунын дене пайдаланаш огыл.
Мӱшкыран ӱдырамаш тамакым шупшеш гын, аза лугыч лийын кертеш але азам шочыктымо дене кылдалтше вес нелылык лектеш. Ончыкылык ава ны тамакым шупшшаш огыл, ны тамак пушым ӱпшычшаш огыл.
Тамакыште шочдымо азан вуйдорыкшылан кугу эҥгекым ыштыше уда химический вещества шуко. Нуно ӱдырамашын тамакым шупшмыж годым вигак вӱрыш логалыт, вара кислород да кочкыш дене пырля – мӱшкырысӧ азалан. Никотин азан вуйдорыкшылан чын вияҥаш ок пу, тудын структурыжым вашталта, ончыкыжым койыш-шоктышышто нелылык лектеш, удан тунемаш тӱҥалеш, уш начаррак лиеш.
Физический упражненийым эре ыштымаш – иммунитетым шотышто кучаш да йочан уш-акылжым, тӱткышыжым вияҥдаш эн куштылго йӧн. Физический нагрузкым икшырымын пуаш гын, уш писемеш, тунемаш кумыл лектеш, вӱр вуйдорыкыш сайынрак мия, тыге тудо чолганрак пашам ышта.
Йоча дене мутланыман. Ньоган вуйдорыкшо сайын пашам ыштыже манын, ача-ава тудын дене шукырак жапым эртарышаш улыт. Йочалан кумылым нӧлтышӧ, у шарнымашым пӧлеклыше среда кӱлеш. Тек тиде тӱрлӧ сӱрет, образ, йӱк, тӱкнымаш, пуш лийыт. Мом ужмыда, йырваш мо ышталтме нерген эре каласкалыза, ньогадам ӧндалза да шупшалза, тудым моктыза, шыргыжса, кажне йӱк-йӱанжылан вашештыза. Чурийдам тарватылмыда, кид дене ончыктылмыда, мутда ньогалан шонкалаш амалым пуат.
Вуйым пудыратыше творческий модыш-влак дене модыктыза. Тыге йоча мутланаш, йылмым вияҥдаш, шонкалаш, эмоцийым шекланаш тунемеш. Парня модыш поснак пайдале. Тудо мелкий моторикым вияҥда, вуйдорыкым чолганрак пашам ышташ тарата. Сӱретлыме, ненчыме, аппликаций нерген ида мондо. Кид писылыкым йодшо кеч-могай паша пайдале: пырля руашым нӧштылза але печеньым ыштыза. Йочалан парня чиям, кинетический ошмам, пушкыдо пластилиным налза. Шнуровко, сортер, пазл, головоломкат келшен толыт.
Шыма семым колыштмаш дофаминым (пиал гормон) луктеш. Тудо ньогалан ласкалыкым пуа, куандара, тудлан кеч-можымат умылаш куштылгырак лиеш. Музык дене заниматлыше йоча-влакын ушышт шке таҥашышт-влак деч сайрак.
Книга дене йоча-влакым ньога годсек палымым ыштыман, кечывалым да кастене малаш вочмо деч ончыч лудмым йӱлаш пуртыман. Азан вуйдорыкшо мут кузе йоҥгалтмым, интонацийым, ритмым ойырен мошта. Йоча эше мутым ок пале да кутырен огеш мошто гынат, тудо информаций книга гыч налалтеш манын умылаш тӱҥалеш. Тыге лудаш кумылаҥеш. Ондак лудаш тӱҥалше йоча-влакын мутвундышт поянрак, нуно рашрак мутланат, тӱткышышт сайрак.
Телевизорым шагалрак ончыктыман. Кок ияш деч изирак йоча-влаклан йӧршеш ончаш пуыман огыл. Изиш кугурак икшыве-влак кечыште кок-кум шагат деч утла телевизор ончылно але гаджет дене эртарышаш огытыл. Экран але монитор ончылно кужун шинчымылан кӧра йоча начарынрак тунемеш, уданрак мала, койыш-шоктыш локтылалтеш, осалрак лиеш, уто нелытым пога. Телевизор йоча ден ача-ава кокласе кылым луштара.
Вуйдорыкын тазалыкше илыш-йӱла дене чак кылдалтын. Садлан шукырак тарванылза, пайдале кочкышым кочса, мален темза, шкендам чӱчкыдынрак куандарыза.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын альбомжо гыч налме фото.