Ямал-Ненец автономный округын рӱдолаштыже – Салехардыште – 50 тӱжем наре еҥ ила. Мландышарын йӱдвел ужашыжын 66-шо параллельыштыже, Полярный кругышто, верланыше ола тетла уке. Калыклан илаш йӧнан лийже манын, тыште чыла уло. Пытартыш ийлаште Салехард «кушкеш», совет жапысе тошто оралте-влакым пужен, у пӧртлам чоҥат.
Морко район гыч Яковлевмыт еш Салехардыш 2017 ийыште илаш куснен. Тусо илыш, пӱртӱс да моло нерген Снежана Васильевна деч пален нална.
Поро кумылан калык
– Кокымшо эргына шочмеке, декрет отпускем годым Салехардыш илаш куснышна да ынде 8 ий наре тыште илена.
Салехард – изирак ола. Августышто ты олаш «миен пурышна», юалгырак ыле. Марий Элыште 25 градус шокшо гын, тыште иктаж 10 градус леве ыле. Йоча-влаклан Салехард иканаште келшен: у вер, чыла вере ару, мотор. Тыште илыше-влак поро кумылышт дене мыйым икымше кече гычак ӧрыктареныт: корным йолын вончымо годым, знак ок кече гынат, водитель-влак эре колтат. Салехардыште тӱрлӧ кундем гыч толшо-шамыч илат, садланак дыр икте-весылан полыш кидым шуялташ эреак тыршат.
Салехард Обь эҥерын пурла серыштыже верланен. Ятыр жап тушко вӱд (ий) але юж транспорт дене гына логалын кертыныт. Кызыт гын тушко миен шуаш тӱрлӧ йӧн уло. Олан рӱдӧ ужашыж деч 7 меҥге тораште верланыше аэропорт гыч кажне шуматкечын да рушарнян Озаҥ – Салехард – Озаҥ рейс дене самолёт-влак чоҥештылыт. Эҥерын вес серысе Лабытнанги ола марте поезд дене мияш гын, эҥер гоч паром але ий ӱмбач машина дене вончаш лиеш. Лабытнанги ола гыч Моско марте – 2968 км, поезд дене 45 шагат наре толман. 2020 ий гыч еҥ-влак Салехард – Надым автомобильный корно дене пайдаланат.
Кажнын – шке сомылжо
Паша верем гыч ойырымо пачерыште илена. Такшым илыме верым айлен илаш шулдыжак огыл: ик пӧлеман пачерлан 50 тӱжем теҥгем да эше коммунальный услугылан ешарен тӱлыман.
Кок эргынат кызыт школыш коштыт. Мый йочасадыште 5-7 ияш йоча-шамыч дене логопедический группышто пашам ыштем, эше англичан йылме кружокым вӱдем. Пелашем ГИБДД-ште служитла. Эрге-влак школ деч вара тӱрлӧ кружокыш коштыт. Кастене чылан ӱстел йыр кас кочкышлан погынена, тӱрлӧ нерген кутырена.
Каныш кечылаште, игече сай гын, ече базыш каена. Йолташ-влак деке уналыкеш миен толына але шке дек ӱжына. Пырля погынен, мончаш коштына. Мӧҥгыштӧ лийме годым иктаж ойыртемалтше рецепт почеш тамле кочкышым ямдылем. Южгунам кафеш миен толына. Чот йӱштӧ годым уремыште пешыже огына кошт. Левырак годым паркыш лектына, олан моло мотор верлаштыже лийына.
Чыла условий уло
Салехардыште 8 школ уло, йочасадат ятыр. Школлаш икымше классышкак куд да утларак класс дене погат. Кызыт эше ик кугу школым, йочасадым чоҥат. Кугыжаныш могырым соцполыш сай, шуко шочшан еш-влаклан, а тыште тыгайже ятыр, тӱрлӧ льгото пуалтеш.
Йочасад-влакым кызытсе оборудований дене пойдарыме, чыла йӧным келыштарыме, компьютерный класс, бассейн улыт. Эсогыл кок тылзаш аза-влаклан посна группым почмо. Школлаштат тунемше-шамычлан кӱлеш чыла условийым келыштарыме.
Еҥ-влак тыште образований, медицине да моло аланыште тыршат. Такшым Салехардыште кугу промышленный предприятий уке, кол завод да моло изирак предприятий гына улыт.
А Ямал – поян кундем: тыште газ ден нефтьым тулат.
«Ковыра» игече
Игече тыште ковыра ӱдыр гай, пеш вашке вашталтеш: кеҥежым эрдене 15 градус леве гын, кечывалым 1 градус йӱштат лийын кертеш. Илаш толмо почеш климат вашталтмылан кӧра эргым-влак чӱчкыдын черланаш тӱҥалыт манын ойгыренам ыле. Но, мӧҥгешла, тыште нуно шуэнрак черланат.
Кажне шошым эҥер дек миена, тыште эше Первая волна маналтше пайрем уло – май мучаште ий тарваныме кечым палемдат. Тидыже кеҥеж толмылан шотлалтеш. Кугу ий оран ийын кайымыжым сер воктене ончен шогаш – шкешотан медитаций.
Кеҥежым Салехардыште лиймаш уке – 80 кечаш отпускемлан йоча-шамыч дене шочмо кундемыш чоҥештена, пелашем гын кеҥежым ик тылзым кана. Но палем: шыҥа, моло витарыше копшаҥге кеҥежым чот шуко, садлан спрей деч посна серлагаш ок лий. Южгунам кеҥежым 30 градус марте шокшат шога. Июньышто, мутлан, куртко, калпак дене коштына, ӱмаште гын ты тылзын лум киен. А ончылий йӱштылашат лийын.
Шыжым пӧчыжым, турнявӧчыжым (тыште тудо тыгыдырак), модым, шордымодым погаш Обь эҥер дек коштам. Август мучаште – сентябрьыште шопкевапкам погена, тыште тиде поҥгыжо шукак – мотор, пеҥгыде, чылт сӱретысе гай. Мариноватлем, коштем, кылмыктем.
Октябрь мучаш – ноябрь гычак теле тӱҥалеш. Тений телым южын температуржо 46 градус марте волен. Декабрь-январьыште полярный йӱд озалана, кечым ужде илена. Кечывалым 11 гыч 14 шагат марте волгыжмо гай лиеш, да пычкемышалташ тӱҥалеш веле. Кызыт волгыдырак, кечат онча.
Мартыште 30 градус да йӱштыракат шоген кертеш. Май мучаш марте лум кия.
Марий Эл гычат Салехардыште шукын илат, утларакшым – Морко, У Торъял, Звенигово районла гыч. Кинде-шинчал дене мемнам нигушто огыт вашлий. Садлан кеч Салехардыште але вес олаште пиалым шке чоҥена.
С.Яковлеван альбомжо гыч налме фото-влак.