Йӧратымаш ийготым ок ончо

Йӧратымаш, очыни, кажне еҥын шӱм-чоныштыжо эн келге кышам кода. Ты шижмаш дене икымше гана ме школышто тунемме але студент улмына годым палыме лийына. Кажне самырык еҥын тудо тӱрлӧ семын эрта. Тидын нерген ме Йошкар-Оласе 7-ше номеран школышто психологлан пашам ыштыше Л.В.Каяткина дене мутланена.

– Любовь Вячеславовна, икымше шӱмаҥмаш икшывын мыняр ияш улмыж годым палдырна?

– Тыгай шӱмаҥмаш икшывын тӱҥалтыш класслаште тунеммыж годымат палдырнен кертеш, но ты ийготышто йочан йӧратымаш нерген шонымашыже, умылымашыже йӧршеш вестӱрлӧ лиеш. 14-16 ияш подростко-влакын йӧратымашышт ойыртемалтеш. Нуно тидым ыҥлат, чоныштыштат мо ышталтмым умылат.

– Чоныштышт йӧратымаш ылыжмым могай койыш-шоктышышт гыч умылаш лиеш?

– Южо икшывын тунеммыже волен кая, урок-влакым кода, мӧҥгысӧ пашам огеш ыште, нимом ышташ кумылжо уке, манаш лиеш. Тидыже ӱдыр-рвезе кокласе кыл вашмутдымо годым шукыж годым вашлиялтеш.

– Тыгодым йочан чонжым кузе лыпландарыман? Кузе нунылан кӱлеш-оккӱл шонымаш-влак деч утлаш полшыман?

Ятыр ача-ава тыгай годым «Ит тургыжлане, тыйын але лу тыгай «Катя» але лу тыгай «Миша» лиеш» манын ойлат. Тыге ойлымо чын огыл. Ты ой айдемын лӱмнержым, мӧҥгешла, ӱлыкӧ веле волта. Ача-ава-влаклан икшыве дене йӧсӧ пагытым пырля илен лекман. Тӱрлӧ ситуаций гоч ончыкылыклан ӱшаным шочыкташ туныктыман. Йоча икымше шижмашыжым мондыжо манын, тудым тӱрлӧ кружокыш але секцийыш поктыман огыл, тидлан кумылжо уло але укем шотыш налман. Такшым ача-ава-влак, йоча мом ышташ йӧрата, кушто лияш тудлан келша, палат. Сандене нунын дене пырля келшыше сомылым шукташ, йӧратыме верыш миен толаш уто огеш лий. Кӱлеш гын, специалист-влакын полышыштлан эҥерташ лӱдман огыл.

– Йочам нелылык деч кузе аралыман?

– Ача-ава да йоча кокласе кылым изинекак пеҥгыдемдыман. Нуно шке икшывыштлан йолташ лийшаш улыт. Йочан чоныштыжо мо ышталтмым, мо нуным тургыжландарымым эреак эскерыман. Тидын годым йочаштлан «тый мыланем чыла каласен кертат, мый тыланет полшаш эре ямде улам» манын ӱшандарышаш улыт. Йочан кузе кечыже эртен, мо дене тудо теҥгечысе кече деч ойыртемалтын ача-ава-влаклан палыман. Йоча ача-аван полшаш ямде улмыжым изинек шижеш гын, кугу лиймекыжат нунын дене чон почын мутланаш тӱҥалеш. Икымше йӧратымашыж нергенат ача-аважлан каласа. Тыге кугыеҥ-влак ушан ой але пайдале ой-каҥаш дене икшывын чонжым лыпландараш полшен кертыт.

– Ятыр ача-ава, ӱдыржын але эргыжын таҥжын могай еш гыч, ача-авашт могайрак улмыштым умылкалаш тӱҥалеш. Тыгай койышым чын манаш лиеш мо?

– Еҥ-влак деч умылкален коштмо дене айдеме шканже сай иктешлымашым ыштен огеш керт. Сандене тыгай ситуаций годым ача-ава-влаклан ушанрак лийман. Ӱдырым але рвезым, нунын ачаштым-аваштым сайынрак пален налаш манын, унала ӱжман, жапым пырля эртарен ончыман. Вет айдемын могай улмыжым, тудын койышыжым вашлийын мутланыме гоч шукырак пален налаш лиеш.

– Ача-ава икшывын йӧратен шындымыж нерген пален налыныт гын, йочаштым чын йӧраташ туныктышаш улыт мо?

– Мутат уке, кажне кугыеҥ ты шижмаш гоч эртен. Кажне еҥын тудо тӱрлӧ лийын. Кажныжын шке опытшо. Но ача-ава-влаклан тыге але туге ыштыман манын радамлыман огыл, а тӱрлӧ пример гоч тудым почын пуыман. Мутлан, ача-аван икымше вашлиймашышт, романтикышт кузе эртен, каласкалыман. Тыгодым икшыве вес еҥым куандараш, тудын кумылжым нӧлташ тунемеш.

– Ӱдыр-рвезе коклаште лишыллык лийын кертме нерген мутланаш кӱлеш мо?

Кӱлеш, конешне. Ӱдыр але рвезе йоча тидын шотышто ответственностьым палышаш.  Презерватив нерген умылтарыман. Сай ыле школышто классный шагат годым тиде темым тарваташ, специалист-влакым шӱдаш. Вет ача-аван умылтарымышт специалистын радамлымыж деч ойыртемалтеш. Врач-влак, мутлан, айдемын репродуктивный системыже кузе пашам ышта, половой илыш нерген раш каласкален кертыт. Тидыже подростко-влакым тӱрлӧ ситуаций деч арален кертеш.

– Ача-ава-влаклан могайрак тыланымашда лиеш?

Кугыеҥ-влаклан йочан ойырымыжым пагалаш тыланынем. Тыгодым тудлан ӱшанле эҥертыш, йӧсӧ годым полыш кидым шуялташ ямде, йӧратыше да умылен моштышо ача-ава лийман. Йоча, кушмекыже, ойырен налме шӱм йолташыжым йӧратыше да пагалыше лийже манын, ача-аваланат ты шижмашым ончыктыман да пуыман.

А самырык ӱдыр-рвезе-влаклан, кугурак еҥ-влакын опытыштлан эҥертен, ончыкылык илыш шотышто шке тӱняумылымашыштым пеҥгыдемдаш тыланем.  Тӱрлӧ осал шонымаш да паша деч шкем аралаш манын, ончыч айдеме тудым йӧрата, пагала але укем умылаш кӱлеш, шонем.

Чыла еҥын йӧратымашыже йомакысе гай огеш лий, ийготымат тудо огеш ончо. Сандене лишыл еҥ-влакын воктене улмышт куанымат пайлаш, неле-йӧсымат чытен лекташ полша.

Пагалыме ача-ава-влак, шке икшывыда-влаклан йолташ лийза!