Изи тÿня – кугу тÿня

Лÿдмö годым уш пÿсемеш

Тиде историй изиэм годым лийын. Иктаж 6-шо классыште тунемынам. Изам дене коктын кастене мöҥгыштö телевизорым ончен шинченна. Ала-могай кином ончыктеныт, сайын ом шарне, но лÿдмашанрак ыле. Изам мый дечем кок ийлан кугу. Ача ден ава пошкудо ялыш йолташышт деке шочмо кечым пайремлаш каеныт. Кугу изана йолташыже-влак дене дискотекыш каен. Шыже пагыт ыле. Тÿнö пычкемыш. Ача ден авам вучен шуктыде, тулым йöртен, малаш вочна.

Кенета окнашке перкалымыла шоктыш. Тыглай тук-тук огыл, а ала-могай вес тÿрлö перкалымаш. Ала мардеж чот лупша гын веле. Окнаш ончална, нигö да нимо ок кой.

Икмыняр жап гыч капка йÿк шоктыш. Пуйто кÿртньö тÿкылтышым ала-кö почо. «Авамыт толыт» манын, изам дене коктын куанен колтышна. Жап эрта, а нигö ок пуро. Ну, шонена, ала кугурак изана коштеш гын веле… Изам пöртöнчылнö тулым чÿктыш да лекте. «Кö тушто?» манме йодышлан вашмутым муде, мöҥгеш пурыш. «Тÿнö нимогай мардежат уке», – мане изам.

Чонлан ала-кузе лÿдыкшын чучын. Омат пытен. Но ме икте-весым лыпландаренна, тÿрлö лийын кертеш манын ойленна. Тыгак мален колтена ыле дыр, но кенета пöрт омсаш тÿкалтыме шоктыш. Мо оҥайже: коктынат колына. Тиде жапыште иктаж-кö пурен шогалеш ыле гын, эн кугу куан лиеш ыле дыр! Кеч-кö, кеч вор! Но омса ок почылт, тушко нигö ок пуро.

Чыла вере тулым чÿктен, изам дене мыняр шортын шинчыме, ом шарне. Лач кугурак изана да авамыт толмеке веле лыпланыме.

Пич шыже кастене тунам окнаште, капкаште да омсаште мо шоктен, тачат огына пале. Ачана тыге лыпландарыш: шучко кином онченда, лÿдында. А лÿдмö годым шинча уждымым ужеш, пылыш колдымым колеш, уш пÿсемеш.

И. Савельева, Шернур район

Мо конча – шукталтеш

Салам лийже. Изишак шке нергенем каласкалем. Мый скептик лийын кушкынам, ача-авам тыге туныктеныт. Юмылан ÿшаненам манаш ок лий. Узьмакше, тамыкше – чыла йомак. Пÿрымашымат шке гына чоҥен кертына. Тыге шоненам.

Мо мыйым вес семын шонкалаш таратен? Омо.

Иктаж ик ий ончыч чыныш савырныше омо-влак кончаш тÿҥалыныт. Мом омышто ужам, тудак лиеш. Тылеч ончыч тÿрлö омо кончен, но нуно мондалтыныт веле. Икымше гана омем дене шкемым черланышым ужым. Пуйто эмгудылаште эмым кычал коштам… Ныл кече гыч тыгак лие. Келшен гына толын, маныда? Ончычшо мыят тыге шоненам ыле. Но…

Икмыняр жап гыч омыштем шукертак илыш гыч кайыше ковамым ужым. Пуйто тудо ÿдыржым, мыйын авамым, шкеж деке унала ÿжеш. Арня гыч авам аварийыш логале… Илыше ыш код.

Вара адакат омыштем у пашам кычал коштмемым ужым. Ик вере каем, вес вере. Тунамак пашаште вучыдымо вашталтыш лие, пашадарым чот шагалемдышт, луктын колтымо гаяк пашам коден каяш логале. Весым кычалам.

Мо лийын, шкеат ом пале. Омо-влак нерген шонашат ом тырше. Ала чыла шонен луктынам манынат шонкалем. Но ончыкыжым омыштем эше иктаж-мом удам ужаш лÿдам. Трук адак шукталтеш. Палыме психолог денат мутланенам. Тудыжо мылам лыпландарыше эмым йÿаш темлыш. Ну чот сай полыш! Шотшо веле лийже ыле.

И.Тихонов, Йошкар-Ола

Виктор Цой толын

Мыят студент годым тÿшкагудышто иленам. Весела жап ыле. Самырык годым чылажымат чылт вес семын ужат, тачысе кече дене веле илет. Нимо ок тургыжландаре, ял гыч кондымо кочкышет веле лийже…

Шарнем, кугурак курсышто тунемше-влак тÿрлö öрыктарыше историйым каласкалат ыле. Южыжо чылт шучко. Но юзо вийым але тÿрлö мистике манметым шкеак от уж, от шиж гын, от ÿшане. Мыят тыланда тунамсе пагыт гыч ик историйым каласкалем.

Икана Рошто пайрем деч вара мужедаш лийме кечын ме келшыме ÿдыр-влак дене ик пöлемыште погынышна. Чон-влакым «ÿжын», мужедаш шонен пыштенна. Тидым кузе ыштышашым кугурак ÿдыр-влак каласкаленыт огыла. Кугу кагазеш буква-влакым йыр возен, покшелан палым шындышна, шÿртан имым ямдылышна. Галя йолташ ÿдырем (тудо мемнан коклаште эн чолга ыле) тиде имым, шÿртö «почшо» гыч кучен, кагаз покшелан шындыме точко пале тура кучен шинче да Виктор Цойын чонжым ÿжаш тÿҥале! Молан Цой? А кö пала? Кугурак студент-шамыч тудым ÿжмö нерген ойленыт вет! Маныныт ыле, пуйто шкенжым шке пытарыше еҥын чонжым ÿжман. Но Цойжо аварийлан кöра колен вет… Садак лач тудын лÿмжым «карен» шинчылтме. Моланжым тачат ом пале.

Шÿртыштö кечыше имына тарваныш. Ала Галян кидше ноен да чытырен, ала чынак Цой толын. Ме йодышым пуэдена, а име мучаш кÿлешан буква велыш савырна да вашмутым пуа. Кö йöрата, кöлан марлан каена, мыняр йоча лиеш, экзаменым кузе кучена – чыла пален нална пуйто. Мужедаш моткоч келшен, ÿчашен-ÿчашен, воштыл-воштыл шинчылтна. Чылажат модыш гай чучын. Мужед пытарымеке, куаныше кумылан малаш вочна.

Эрдене веле воштылаш пешыже ыш логал. Пöлемыштына мынярын иленна, чыланат кыралт пытыше гай кынелынна. Уло кап корштен. А Галян кидше чылт тÿҥын шичше гай лийын.

Тиде историйым кугурак ÿдыр-шамычлан каласкалыме. Мужедме деч вара саде толшо чоным поктен колтыман ыле манын ойлышт. Ме тыге ыштен огынал. Виктор Цой каен огыл улмаш…

Л.Федорова, Морко район

Мотоциклат лÿдын

Газетыште еҥ-влакын возымыштым лудын, мыят ик историйым шарналтышым. Такшым монденам манашат ок лий. Ынде иктаж 10 ий утла эртен гынат, южгунам ушыш толын перна. Ӱшанымыла ок чуч, но шке шинча дене ужмеке, уш гыч виеш луктын от кудалте.

Келшыме рвезем, тудын йолташыже да мый тукым шÿжарем деке унала мийышна. Мотоцикл Роҥго гыч Морко велыш пеш сайын кудале. Уна лийын, пырля дискотекыш кайышна. Тушто каналтымек, пелйÿд вашеш мöҥгö велыш тарванышна. Мотоцикл ошман корно дене асфальт корныш пыкше лекте. Ынде мÿгыралтен, кугу чодыра велыш кудал колтыш. Ӱшÿт эҥерым вончен кудалмеке, техникына ала-молан чыгынаш тÿҥале. Фарысе тулат пыкше веле волгалтара. Ты жапыште ме кумытынат ончылно, корно тÿрыштö шогышо шем тÿсан изи айдемым ужына. Янлыкла ок кой, пуйто йомакысе гном. Лачак вуйжо раш палдырнен огыл.

Мом ышташ? Мöҥгеш савырнашат шучко. Тиде шем изи еҥым пыкше эртен кудална. Мый шеҥгеке ончалашат тоштын омыл. Но кенета рвезе-влак «покта» манын кычкыральыч! Чыланат мотоцикл бак деке пызнаш тыршенна, пуйто тыге утаралташ лиеш. Адакшым мотоциклже содор кудал ок керт! Икмыняр жап гыч шеҥгеч поктышо шем еҥ уэш ончылно, корно воктене койылалтыш. Ме эше ик гана тудым эртен кудалме.

Кузе ме тунам тиде жапым илен лектынна, тачат ом пале. Чот лÿдынна манме дене чыла шижмашым ончыкташ ок лий. Мыняр Юмылан кумалме мутым паленам, тунам чыла почела ойленам. Ала тидыжак утарен? Мо гынат, трук фарысе тул чÿкталтын, а мотоцикл писын мöҥгö велыш кудалын.

Н.Степанова, Советский район

Лӱдат шол

Палымем-влак телым чодырам руаш миеныт. Игече леве, пушеҥге ночкырак, но пушкыдо лум дене леведалтын. Йол йымалнат шукерте огыл велын ситарыше ош мамык тошкалме еда йӱкым луктеш. Кечывал эрталтымек, шонен толмо сомылым ыштен шуктымо. Пӱжвӱдымат шагал огыл йоктарыме. Ик пöръеҥын йолыштыжо – портышкем, шулышыш лум ынже тем манын, лопка йолаш эҥырашыжым чарашке луктын. Тудыжо лумеш нӧрен.

Сомыл пытен гын, нойымым изиш шулыктарыман. Тидыжым кӧ кузе шукта, такше. А неле пашам ыштыше, чодырам руышо-влакын шукыж годым нойымаш арака чаркам ястарыме дене йомеш. Подылын, пелен кондымо шыл падырашым пурлын каналтыме деч вара мӧҥгӧ тарванат. Ял тораште огыл гынат, машина дене миеныт. Вер укелан кӧра Васлий йолын ошкылаш келша.

Чодыраште шып, рӱмбалгашат тӱҥалын. Ик жап ласкан ошкылмек, шке семынже муралтыме семым йоҥгалтара. Пушеҥге чытырналтме ала кайык тарванен чоҥештыме дене лум мландываке ву-у-уж велеш. Васлий тыманмеш тушко савырнен ончалеш. Мо-кузежым умылен, чодыра тӱрыш лекташ вашка. О-о, вуйым тарватыме дене арака косатат шижалтешыс. Но нимат огыл, йол кая, ӱшанлын кучен сеҥа эше. Чу, шеҥгелне ала-могай уто йӱк-йӱан шокта. Шогалынак ончалеш – нигӧ уке. Адакат шып. Тарвана, адакат вжик-шик, вжик-шик шокта. Лӱдыкшынат чучеш ынде. Вийвал пӧръеҥ, кидыште товарат уло, но ала-молан кӧргыштӧ каньысыр шижмаш палдырна. Йол пуйто шкеак писештеш, йӱк-йӱанат утыр талышна. Ончал колта – тораштак огыл пече вес велне ырес-влак койыт. Тидыже шӱгарыс! Васлин шӱм – йол пундашыш. Йол шкеак куржыкта, но йӱкат почешак покта. Шеҥгек ончалеш, нигӧ уке. Пиалешыже чодырам лекте. Сайынак пычкемышалтын, лум волгыдо гына корным палдара. Лӱдмыжö изиш чакныш, конешне. Ярнен гынат, куржмым чарнен огыл. Вет почеш ала-мо тугай койдымо пуйто куржеш, йӱкшӧ тугак покта.

Ялыш миен шумеке, капка ончылнак ватыже койылалта. Пӧръеҥ пелашыжлан мом колмыжым кудывечыш пурышылак каласкалаш тӱҥалеш. Ынде лӱдмыжӧ пытен, саде йӱкет шокта гынат, ок кол. А портышкемеш коҥгырген кылмен пижше йолаш эҥыраш ынде пелашыжлан гына вжик-шик, вжик-шик солна.

Е.Аркадьева, Волжский район