Параньга район Элпанур ялыште илыше З.С.Богданова – районыштыжо веле огыл, Марий Элыштат палыме еҥ. Тудо ятыр ий школышто пашам ыштен, кок книган авторжо. Зоя Семёновна кызытат воза.
Элпанурыш мийымына годым тудын дек пурыде ышна кай. «Кожлаш мийышым, эше толын гына пурышым», – пелештен, 88 ийым эртыше кова мемнам порын вашлие.
Сар годсо неле йоча пагыт
Зоя Семёновна 1936 ийыште Кужэҥер район Пукшамбал ялыште шочын. Кугу Отечественный сар жаплан логалше йоча пагытше нерген тудо тыгерак каласкалыш:
– 1939 ийыште ачам армийыш каен, авам шке шочшыж деч посна шке тукымжын тулыкеш кодшо эше вич икшывыжым ончен. Авам эрденак пашаш лектын кая ыле, садлан мыланем шуко паша логалын. Шым ияшем годым, апшат кочамын ыштен пуымо изи сорлаж дене тӱредшемла, кидем пӱчкынам. Тиде сӱрет тачысе кечынат шинча ончылнем: парням кечылтеш, вӱр шыжен йога. Сусыр пале тунамсе зиян нерген кызытат шарныкта.
Авана 36 ияшак илыш дене чеверласен. Мый, 14 ияш йоча, Тамара шӱжаремлан шкежат аваш савырненам, эше – тулык йоча-шамыч. Кокытшым Шернур йочапӧртыш наҥгаеныт ыле, но тушто илен кертын огытыл: ончыч изаже, вара шольыжо мӧҥгеш куржыныт. Коншудо, нуж, урвоч – кочкаш йӧршӧ могай кушкыл ыле, мемнан кочкышыш тунам савырнен.
«Мый туныкташ шочынам»
Колхозышто, школышто техслужащийлан пашам ыштыше Зоян тунам ик кугу шонымашыже лийын – туныктышо лияш. Садлан тудо Йошкар-Оласе педучилищыш тунемаш пура, пытарымеке, икмыняр жап гыч Марпединститутышто историй да филологий факультетыште заочно тунемеш.
– Педучилище деч вара Медведево район Цибикнур школыш пашаш колтынешт ыле. Но тушто вер лийын огыл да Топкавлак йочасадыште воспитательлан пашам ышташ тӱҥальым. Но школыш туныкташ кайымем пеш шуын. Икмыняр жап гыч тушеч Йӱледӱр школыш кайышым, тылеч ончычсо тӱҥалтыш класслам туныктышым армийыш наҥгаеныт. Первый классыште – 16 йоча, весыштыже 15 тунемше ыле. Школ изи да тошто. Тушто ик ий туныктенам.
Ик жап райком комсомолышто тыршенам, но тидым пашалан ом шотло – вет тыгай сомыллан огыл, мый туныкташ шочынам. Вара Топкавлак школышто туныкташ тӱҥалынам. Пеш неле класс логалын ыле, – каласкала З.Богданова.
1962 ийыште Алексей Илларионовичлан марлан лекмеке, Параньга районышто пашам ыштен: Олор школышто кок ий тыршен да, сулен налме канышыш лекмешкыже, Элпанур школышто руш йылмым да литературым туныктен.
Эн кугу поянлык, эҥертыш
Алексей Илларионовичат Элпанур школышто пашам ыштен. Зоя Семёновна семынак тудат ончыч педучилищым, вара пединститутым тунем пытарен.
– Коктынат русовед улына. Илларионовичем илыш гыч кайымыжлан ынде ятыр ий эртен. Пеш сай айдеме ыле, йӱкым нигунам кугемден огыл. Поро, проста, пашам йӧратыше. Элпанур школышто индеш ий директор лийын, директорын воспитатлыме паша шотышто алмаштышыжланат ыштен. Вара тудым сельсовет вуйлатышылан шогалтышт. Тушто шкенжым чаманыде тыршен, кажне ий шошым посевнойыш коштын. Кеч респираторым чий манмемлан «Эй, мо лиям» гына вашешта ыле. Ик жап гыч бронхит дене черланыш. Вара уэш школыш пашаш мийыш, тушеч сулен налме канышыш лекте, – шарналта З.Богданова.
А Зоя Семёновна шуко шочшан ава семын пенсийыш ондакрак лектын. Туге гынат педстажше 34 ий погынен.
Вич икшывышт ӧрдыжкак каен огытыл – чылан Марий Элыштак илат. Эн кугушт Юрий Алексеевич УФСИН-ыште служитлен, кызыт – пенсийыште. Геннадий Алексеевич – Марий Элыште палыме айдеме – «Кугу Какшан» заповедникыште кугурак шанче пашаеҥ. Михаил Алексеевич Усола школышто – директор, тыгак химий ден физкультурым туныкта. Туризм дене заниматла. Виктор Алексеевич эргыже да шешкыж дене Зоя Семёновна ик суртышто пырля ила. Пӧръеҥ чоҥымо пашаште тырша, кӱлеш годым колхозышто полша. Элпанур ял старосто. Визымшыже – Людмила Алексеевна (кызыт – Князева), УФСИН-ыште пашам ышта.
Мыняр уныкада уло манмемлан З.Богданова тыгерак вашештыш: «Шотлаш кӱлеш. Уныкамже кандаш, кугезе уныкамже – шотлаш парнямат ок сите».
«Шкаланем пашам эре муам»
Вачӱмбалне ийгот шагал огыл погынен гынат, Зоя Семёновна яра шинчаш ок йӧрате. Шкаланем пашам эре муам, манеш. Суртышто чывым, моло кайыквусым ашнат. Нунылан лӱмын шолта, варен пукша.
– Ешыштына мыйым чот чаманат, пеш писын йомдарат. А мый чодыраш, пӱртӱсыш лекде ом чыте. Садлан, мутлан, поҥгылан кайымем чот шуэш гын, эрдене шыпак лектын каем да запискам возен кодем, – лишыл еҥышт ынышт кол манын, шекланенрак каласыш Зоя Семёновна.
Чоным вӱчкышӧ сомыл
З.Богданова ынде ятыр ий воза, тудлан прозо лишыл. Тӱҥ шотышто шке илышыжлан эҥерта, лишыл еҥ, йолташыже-шамыч нерген. Повесть, ойлымаш, йомак-влакын авторжо.
Кагазыш ручка дене сера. Тылеч ончыч компьютерышкат печатлен, да ынде шинчаже начар ужеш, экраныш ончышыла, вуйжо савырна. А почеркше тудын могай мотор – кажне букваже шер гай.
– Возем, кунам вдохновений манме уло. Вуйышто «компьютерем» чарныде пашам ышта. Возаш шинчам, да кидем гына возен шуктыжо. Южгунам йӱдвоштат шинчылтам.
Межым шӱдыраш паша уло, возен пытарем да тудлан пижам. Носким пидын, Украиныш колтена. Самырыкем годым тӱрлен, пидын, моло кидпашам ыштен шинчаш логалын огыл. Школ деч вара сурт сомылка ятыр ышталтын, ушкал, ӱшкыж, шорык, сӧсна – чыла пукшыман, эше тетрадь-влакым тергыман. Общественный пашажым мочол ыштыме: коммунист улат, ойлат – шуктыман. Клубышто тӱрлӧ мероприятийым эртаренна, шкеак сценарийым возенам. А ынде ӧрам: кузе чыла шуктенна. Кызыт декретыште шуко шинчат, мемнан годым 35 кечым гына пуат ыле. Ньогам кудалтен кодет да пашаш кает. Кугуракше изиракым ончен, – каласкала ӱдырамаш.
Пеш проста улам, калык деч ойыртемалтын омыл, шкеж нерген палдарыш Зоя Семёновна. Тудо холерик улам, манеш: вашке пудешталт кая, но тыгакак писын лыплана. Чоныштыжо осал шонымашым нумал ок кошт, пошкудыж денат ик ганат туманлен огыл, сырымым ок пале. Калык деч ончыч гына курж, шеҥгелан огына код – икшырымын илена манын пелештыш шке йыр порылыкым шарыше ӱдырамаш.
И.Речкинын да еш альбом гыч налме фото-влак.