Пытартыш ийлаште Марий Элыште шукырак еҥ кочывӱдым йӱаш тӱҥалын, тидлан кӧра вияҥше чер-влакат утларак шарленыт. Алкоголь да тудын эҥгекше нерген Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын тӱҥ терапевтше Н.Табачнова (снимкыште) палдара.
Кудымшо верыште
2024 ий майлан ыштыме иктешлымаш почеш ик еҥ мыняр алкогольым йӱмӧ дене Российысе субъект-влак коклаште Марий Эл – кудымшо верыште («Укрепление общественного здоровья» федеральный проектын данныйжылан келшышын).
Россий Тазалык аралтыш министерствын 2023-2024 ийласе данныйжылан келшышын, алкогольым утыждене шуко йӱмаш пӧръеҥын илышыжым 5,9 ийлан кӱчыкемда, ӱдырамашыным – 4,7 ийлан. Пӧръеҥ-влакын таза лийын илыме ӱмырышт 4,2 ийлан кӱчыкемеш гын, ӱдырамаш-влакын – 2,6 ийлан.
Тений 1 июльлан Марий Элысе наркологический службышто «Синдром зависимости от алкоголя» («Алкогольный психоз» диагнозымат тушко пуртымо) диагноз дене 8245 еҥым регистрироватлыме. Эн шукыжо – Волжский, Кужэҥер, Морко, Оршанке да Шернур районлаште.
2024 ий январь-майыште республикыште спирт дене аяргыме 93 случайым регистрироватлыме, нунын кокла гыч 55 еҥ колен. Аяргыше-влак кокла гыч 88,2 процент еҥ этанолан жидкостьым йӱмӧ дене эмганен.
Алкогольлан кӧра вияҥше чер-влакын ик эн чӱчкыдын вашлиялтше амалже – мокш чер да алкогольный кардиомиопатий.
Пашам пырля виктарыман
Россий Правительствын пунчалже почеш, 2030 ийлан да умбакыжымат алкогольым шагалрак йӱмӧ шотышто концепцийым пеҥгыдемдыме. Амалже – алкогольым йӱмым, да эшежым кочывӱдым йӱмылан кӧра вияҥше чер-влакым да инвалидностьым, колымашым шагалемдаш, таза илышым кужемдаш.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын тӱҥ задачыже – лӱдыкшӧ группыш пурышо еҥ-влак (кочывӱдым утыждене шуко йӱшӧ да вуйушым аҥыртарыше моло вещества дене пайдаланыше-шамыч) нерген ондакрак пален налаш. Ты пашаш первичный звенон да наркологий службын специалистыштат ушнат.
Кочывӱдым йӱмылан кӧра вияҥше чер дене орланыше-влакым медполышым йодын мияш кумылаҥдаш манын, шуко профилян эмлымвер ден амбулаторный звеноласе стационарлаште эмлалтше пациент-шамычлан психиатр-нарколог-влак консультацийым эртарат. Ӱмаште да тений пелийыште 467 тыгай консультацийым пуэныт.
Кочывӱдым йӱмым да тидлан кӧра вияҥше психический да моло чер вияҥмым шагалемдыме шотышто Марий Элысе Тазалык аралтыш министерстве республикысе районлаште да олалаште мероприятий-влакым эртарыме планым пеҥгыдемден.
Ты паша калыклан, ийготыш шудымо-влакланат, алкогольым закондымын ужалымым, алкоголь ден спиртан продукцийым закондымын ыштен лукмым чараш, кочывӱдым йӱмым уда койышлан шотлаш, алкогольын эҥгекым кондымыж нерген калыклан палдараш ышталтеш. Но тидым МВД, туныктымо тӧнежла, социальный службо-влак, самырык-шамычлан организаций, ача-ава-влакын ушемышт да паша коллектив-влакын пырля тыршымышт дене гына ышташ лиеш.
Уло организм орлана
Кочывӱдысӧ этиловый спирт аяран веществалан шотлалтеш. Тыге алкоголь 200 наре черлан вияҥаш амалым ышта. Тидын нерген кумданрак Республикысе наркологический диспансерын врач-психиатр-наркологшо Н.Н.Данилова палдара.
Кочывӱдым утыждене шуко йӱмӧ дене хронический психический чер вияҥеш, айдемым алкогольым йӱаш психический да физический зависимостьшо шочеш.
Кочывӱдым йӱмӧ годым этанол вӱр дене чыла органыш логалеш: мокшыш, пагар йымалысе туш, шондым лукшо системыш, вуйдорыкыш, шӱмыш… Уло организм орлана.
Эре йӱмӧ дене вуйдорык туртеш, ты органын кадыр-кудыр формыжо тӧремеш, вуйвемыште пуста вер-влак лиедат. Вуйдорыкысо чораште вӱр погынымо да некроз дене рӱдӧ нерве системе вашталтеш. Кочывӱдым шуко йӱмӧ годым вуйдорыкысо тыгыде вӱргорно-влак шӱтлат, садлан тусо нейрон-шамыч колат. Тыге вуйдорыкын когнитивный манме функцийже пужла, вуйуш начарын пашам ышташ тӱҥалеш.
Кочывӱд эн ончыч пагар да шолора системыш логалеш. Илелогарысе вӱргорно-влак вашталтыт, вичкыжемыт, варикоз вияҥеш. Икмыняр жап гыч нуно шӱтлен кертыт, вӱр йогымо дене геморрагический шок лиеш. Медполышым жапыштыже пуаш огыл гын, айдеме коленат кертеш.
Пагарыш логалше этанол тазылачоралан эҥгекым ышта, варажым тиде гастрит ден йора марте шуктен сеҥа. Пагар ден шолора тазылачорасе эрозий ден йора осал пуалмашлан вияҥаш амалым ыштат. Тыге кочывӱдым чӱчкыдын йӱшӧ еҥын илелогар да вияш шоло рак чер лӱдыкшӧ кок пачаш кугемеш. Пагар йымалысе ту тыгак орлана. Алкоголь дене аяргыме дене пӱсӧ панкреатит ден панкреонекрозат чӱчкыдын вияҥыт.
Мокш организмыште 500 наре функцийым шуктен шога. Нунын кокла гыч эн тӱҥжӧ – токсин ден эҥгекым кондышо вещества-влакым пытараш, кочкышым шулыктараш кӱлшӧ шекшым ыштен лукташ, вӱрыштӧ глюкозо мыняр улмым шотышто кучаш. Кочывӱдым шуко да эре йӱмӧ годым айдеме алкогольный гепатит дене орланаш тӱҥалеш. Тыге мокш эркын пыта, цирроз вияҥеш.
Алкоголь дене аяргыме годым шӱмыштӧ вашталтыш-влак лиедат. Йӱшӧ еҥым аритмий витара, садлан оҥ тураштыже коршта, шӱлашыже неле, вийже уке.
Этиловый спирт вӱрысӧ йошкар клетке-влакланат (эритроцит-влак) эҥгекым ышта. Йошкар ужаш-влак икте-весе деке пижме дене вӱрыштӧ нугыдо чумырка-влак лиедат. А тиде ишемический да геморрагический инсульт марте шуктен кертеш.
Аракам шуко йӱшӧ еҥын шодысо вӱргорныжо пыта. Пуалме чер-влак (бронхит, трахеит, пневмоний) вияҥыт. Организм шкенжым шке аралыме функцийже начарештеш. Иммунитет лушкыдемме дене туберкулёз пижын сеҥа.
Алкоголь эндокринный системын пашажымат пужа: сакыр диабетлан вияҥаш амалым ышта, половой ту-влак начарын пашам ышташ тӱҥалыт. Кужу жап алкоголь дене таҥлалтше пӧръеҥын вӱрыштыжӧ тестостерон шагалемеш, эстроген (ӱдырамаш половой гормон) шукемеш. Тыге пӧръеҥын половой функцийже начарештеш, импотенций вияҥеш. Аракам йӱмӧ дене ӱдырамаш-влакын климакс жап деч ончыч лиеш, организмын йочам ыштен кертме функцийже пужла.
Шондо дене организм гыч алкогольысо аяран вещества-влак лектыт. Эре йӱмӧ дене вергысе клетке-влак колат, тӱрлӧ чер вияҥеш.
Садлан таза илыш-йӱлам кучымо да айык лийме дене гына шкендам тӱрлӧ чер деч арален кертыда. Лишыл еҥда алкоголь зависимость дене тӱкнен гын, Республикысе наркологий диспансерыш (Йошкар-Ола, Комсомольский урем, 81-ше №-ан пӧрт, телефон: 45-21-63) полышым йодын мияш лиеш.
Тений Марий Элыште йӱшӧ водитель-влаклан кӧра лийше 160 наре корно туткарым регистрироватлыме. 73 тыгай ДТП-ште 15 еҥ колен, 100 наре еҥ эмганен, палдарат Марий Элысе МВД-н Госавтоинспекций управленийыштыже.