Илыш ятыр йыжыҥан. Еш-влакат тӱрлӧ лийыт. Южо икшывылан ача-ава пелен йывыртен илаш пӱралтын гын, южылан ты пиалым вес (лишыл я йӧршын йот) еҥ-шамыч пӧлеклат.
Неле илыш ситуацийыш логалше икшыве-влак ешыште кушкын, йол ӱмбак пеҥгыдын шогалын кертышт манын, таче кечын администрацийла пеленысе опеке да попечительстве пӧлка-влак ятыр пашам шуктен шогат. Тысе пашаеҥ-влак эргылыкеш, ӱдырлыкеш але опеке я попечительстве йӧн дене ашнаш налме йоча-влакын пӱрымашыштлан вуйын шогат, икшыве-влакын праваштым закон почеш аралат.
Йоча-влакым ешыш налме шотышто да ешлаште лийше тӱрлӧ ситуаций нерген ме Кужэҥер район администраций пеленысе опеке да попечительстве пӧлкан пашаеҥже И.В.Измайлова дене мутланышна.
– Ирина Витальевна, йочам ешыш налаш кумылан-влаклан эн ончыч куш кайыман, мом ыштыман?
– Иктаж йочалан опекун я попечитель лийнеда гын але йочам эргылыкеш я ӱдырлыкеш налнеда гын, илыме верысе администрацийысе опеке да попечительстве пӧлкаш мийыман, учётыш шогалман. Тушто документым погаш полшат, чыла умылтарат. Йӧн лекме годым ме йоча-влакым пел ийлан предварительный опекыш пуэна, чыла документым ямдылена. Умбакыже икшывым ешыш налаш шонышо-влак кум тылзе жапыште (арнялан ик гана) Калыклан психолого-педагигический полышым пуышо республикысе «Доверие» рӱдерыш тунемаш коштыт. Тушто психолог-влак ашнаш налме йочам воспитатлыме годым мом шотыш налман да тӱрлӧ ситуаций годым мом ыштыман – умылтарат. Психологын иктешлымашыже деч вара веле икшыве у ешыш илаш кусна.
– Могай еҥ але еш йочам ашнаш налын ок керт?
– Неблагополучный еш семын учётышто шогышо, тылеч ончыч йочам ончымо права деч посна кодшо еҥ-влаклан икшывым огыт пу. Тыгак пашадарым, тазалыкым да ийготым шотыш налыт. Чылажымат комиссий рашемда. Ийгот нерген ойлаш гын, мемнан кундемыште йочам ончышо-влак 60 ий деч кугуракат улыт. Тиде тӱҥ шотышто – йочан шочмо коча-ковашт.
– Ешыш илаш налме йоча-влак деч чӱчкыдын отказатлалтыт мо?
– Мый ты пӧлкаште 2014 ий годсек пашам ыштем. Тиде пагытыште кок гана йочам мӧҥгеш пӧртылтеныт. Пытартыш гана тыгайже 2018 ийыште лийын. Тӱҥ шотышто тиде икшывын психологий шотышто эҥгек дене кылдалтын. У ешыш йоча кугуракше годым толеш гын, чыла умыла. Тудо шке ача-аважымат шарнен кертеш. Подростко пагытыште койышым ончыкташ тӱналеш. Южгунам шочмо ача-ава-влак йыҥгыртат, аҥыртылыт. Тӱрлӧ лиеда. Кеч-могай ситуаций годым психолог-шамыч пашам ыштат.
– А могай амаллан кӧра ача-авам икшывым ончаш права деч посна коден керыт?
– Эн кугу проблеме – аракам йӱмаш. Ача-ава-влак кочывӱдлан кӧра шке йочаштымат мондат. Поснак ӱдырамаш-влак чот йӱыт. Тидлан верч чон моткоч коржеш… Ӱмаште, мутлан аракам чот йӱмылан кӧра 9 еҥым йочам ончаш права деч посна кодышна. Ме комплексный рӱдер дене пырля социально лӱдыкшылан шотлалтше ешлаш тылзылан ик гана тергымаш дене лектына, подылаш йӧратыше еш-влакым эскерена, нунын дене мутланена, умылтарена. Но айдемылан нимо ок кӱл гын, межат нимом ыштен огына керт.
Аракам чот йӱшӧ вате-марий нерген мыланна южгунам пошкудо але иктаж еҥат шижтарат.
– Йочам ончаш права деч посна кодшо ача-ава шочшыштым уэш пӧртылтен кертыт мо?
– Кертыт. Мемнан тыгай лийын. Арака чер дене толашыше ӱдырамаш наркодиспансерыште эмлалт лектын да ушым шынден, йӱмым чарнен, шот дене илаш тӱҥалын. Тудлан йочажым пӧртылтенна.
- Кужэҥер районышто таче кечын йоча-влакым илаш налше 46 еш уло. Кок еш кум йоча дене, молыжо 1-2 икшыве дене ашнат.
- Кугыжаныш программе почеш Кужэҥер районышто ӱмаште 6 тулык икшывылан пачерым пуэныт. Тений 1 еҥлан пуаш палемдыме. Кызыт черетыште 36 еҥ шога, тышеч 21 йоча – 18 ий марте, 15 – вуешшушо.
- Опекыш налме йочалан 9645 теҥге пособийым тӱлат, а опекун-влаклан – 5000 теҥгем.
