Икшыветлан аярым йӱктет мо?

… але йочан тазалыкше верч мутым кӧ куча?


 

Тыге лийшаш огыл

Ава лияш ямдылалтме годым алкоголян напиткым (нимогайымат!) подылаш ок йӧрӧ. Тиде илыш правил лийшаш. «Йӱмӧ шумо годым йӱман» але «Изишак подылмо дене нимат ок лий» манын, вуйдам ида луго, шкендам ида ондале. Алкоголь – аяр. Але вара ава шке шочшыжлан аярым «тушкаш» тÿҥалеш?

 

Виешак йӱктымӧ дене икте!

Азагудышто улшо изи падыраш (ончыкылык айдеме) кушкаш чыла микроэлементым аважын организмже гыч налеш. Сандене мӱшкыран ӱдырамаш кочывӱдым подылеш гын, аза тиде аяр деч аралалтын  ок керт, ӧкымешак аважын «сийжым» тамла. Тидыже айдемын умшашкыже аракам виешак оптымо дене икте!

Мӱшкыран улмо жапын кеч-могай этапыштыже алкоголь азалан эҥгекым ыштен кертеш. Тидым тÿнямбалысе шымлызе-влакат ик гана веле огыл пеҥгыдемденыт. Кочывӱдым чӱчкыдын подылаш йӧратыше ӱдырамаш ончыкылык икшывыжын тазалыкшым шкеак локтылеш. Тыгодым изишак да южгунам веле подылам манше-влакат туткар деч огыт аралалт. Моланже адакат раш: аяр нигузеат пайдале лийын ок керт.

Ӱмырешлан пуалтше синдром

Йочам вучышо ÿдырамаш мÿшыкыранже годым аракам чÿчкыдын подылеш гын, аза алкоголь синдроман (фетальный алкогольный синдром) шочын кертеш. Тиде – шочшо икшывын психический да физический ситыдымашыже-влак. Тыгай синдром шукыж годым вигак палдырна да икшывын кушмыж семынат ок эрте, ок эмлалт. Ситыдымаш-влак тÿҥ шотышто кум тÿрлö лийыт:

  1. Вуйдорык кÿлеш семын вияҥ кертын огыл гын, тудын структурыштыжо аномалий-влак лийыт. Тыгак рӱдӧ нерве системын пашаже локтылалтеш. Сандене йоча неврологий шотышто таза ок куш, ушыжо начар лиеш, интеллектше ок вияҥ.
  2. Шочшо йочан капкыл нелытше шагал але варажым икшыве огеш куш я ок тырле.
  3. Чурий да вуйгоҥгыра ойыртемалтше лийын кертыт:
  • изи вуйгоҥгыра;
  • лопка да лаптыргыше нердӱҥ;
  • тÿрвö йоҥылыш кушкеш;
  • пӱйдӱҥлодо (челюсть) вес тÿрлö форман (микрогнатия);
  • кÿшыл я ÿлыл пӱйдӱҥлодо вияҥ ок шу (гипоплазий);
  • ношмын (нёбо) покшел ужашыже шелше лиеш;
  • шинчарож кÿчык да вичкыж, шинчагомдыш йоҥылыш форман (эпикантус);
  • шÿм чер-влак;
  • йыжыҥ-влак сайын огыт куш да ятыр моло ситыдымаш вашлиялтеш.

 

Чыла тидыже ӱдырамашын аракам подылмыжлан кӧра йоча дене лийын кертше туткар-влак кокла гыч икмынярже веле. Ятырже нерген йочан шочмекыже вигак каласаш ок лий. Тыгеат лиеда: кушмо семын икшыве кенета начарештеш, тазалыкше лунчырга… Тиде лачак тудын азагудышто кийымыж годым логалше аярлан кӧра манын, раш каласаш ок лий, но мом палымынажым илышыште кучылтына гын, уто огыл ыле. Икте раш: мӱшкыран ӱдырамаш кочывӱдым подылмо шумыжым чыта гын, лӱдаш амал уке. Тыгай годым чытымыже «прихоть» манмым шуктымо деч шудӧ пачаш пайдалырак.


Республикысе наркологий диспансерын тӱҥ врачше Сергей Васильевич Бочкарёв:

– Илышыште чӱчкыдын тыге лиеш: ӱдырамаш ден пӧръеҥ сӱан кечын ма, иктаж вес пайрем годым але каныш кечын кочывӱдым подылыт. Подылшак нуно вате-марийла малат, а ӱдырамашлан мӱшкыр пижеш. Лачак йӱшывуя «пижыктыме» йоча-влак тӱрлӧ деффектан шочын кертыт. Тыгай икшыве-влакым «пайрем кече йоча» маныт. Ик эн чӱчкыдын вашлиялтше эҥгек – «заячья губа», «волчья пасть» манме деффект-влак. Икманаш, аза шелше тӱрван але шелше ношман шочеш.

Умылыза, ик гана але кок гана подылмо денат ончыкылык йочалан эҥгек лийын кертеш. Ты шотышто ӱдырамаш-влак веле огыл, пӧръеҥ-шамычат шонышаш улыт. Азам ышташ шонышо ончыкылык ача-аван организмыштышт алкоголь лийшаш огыл. Эсогыл самырык годымак тидын нерген шоныман. Йоҥылышым ида ыштыл! Кунам шонем, тунам подылам ида ман. Азамат «айда-йӧра» шочыктыман огыл. Шкендам эскерыза, вет шочшыдан тазалыкше – тендан кидыште!


Арака пор огыл

Йоча ош тӱняшке илаш, могай гынат пайдале сомылым ышташ да айдеме тукымым шуяш манын толеш. Но коклан еҥ-влак чылт öрыктарыше шонымаш дене илаш тöчат: «Шкалан кӧра илыман, эн ончыч шке кумылым шукташ тыршыман». Тыгодым йодыш лектеш: але вара шÿм йымалне азам нумалше ÿдырамаш тыге шонышаш? А уке гын, молан мÿшкыран ÿдырамаш-влак кочывӱдым подылмо шумо годым «огым» манын огыт керт? Олмам кочмо шуэш – коч, ош порым пурмо шуэш – пур, но аракам подылмо шумо годым шоналте: чынжымак тый, ушан-шотан ава, шке икшыветлан аярым «йӱкташ» ямде улат мо?