Ондалымаш – уда койыш-шоктыш. Ты проблеме ешышке ончаш налме икшыве-влак коклаштат палдырна. Йоча молан ондала? Икшывын ты койышыжым кузе пытарыман? Тиде да моло нерген Йошкар-Оласе «Детство» психолого-педагогический, медицине да социальный полышым пуымо рӱдерым вуйлатышын алмаштышыже Мария Владимировна Медведева дене мутланышна.
Йоча тӱрлӧ амаллан кӧра ондала:
- Йоча ача-ава деч лӱдеш.
Сандене кугыеҥ-влак тудым ынышт вурсо манын, чыным шылта. Шойыштын, тудо шкежым арала. Поснак уда ешыште шочын-кушшо икшывылан шуко уто-ситым ужашыже логалын. Осал пашалан кӧра кугыеҥ-влак йочалан сайынак «шокшым» пуртен кертыныт. Сандене тудын ончычсо илышыжым эре шотыш налман. Тошто коса у ешышке толшо икшывын койыш-шоктышыштыжо чӱчкыдын палдырна.
- Йоча шонен лукташ (фантазироватлаш) йӧрата.
Поснак ача-ава деч посна кодшо икшыве-влак тыге ышташ йӧратат. Тыгай годым нуно удам огыл, сайым шонен луктыт. Мутлан, у ешыште илаш гына тӱҥалше йоча школышко толеш. А тушто иктаҥаш ӱдыр-рвезе-влак ача-авашт дене иктаж-кушко миен коштмышт але иктаж-мом ыштымышт нерген чон почын каласкалат. А ты йоча шкеж нерген нимом ойлен огеш сеҥе, вет шкежат шукерте огыл гына ешыште илаш тӱҥалын. Сандене тудым ужышт, тӱткышым ойырышт, мокталтышт манын, чылажымат шонен лукташ тӱҥалеш. Туддене лийдыме тӱрлӧ историйым ойлыштеш.
- Чаманышт манын, йоча шойыштеш
Приёмный ача-ава-влак тӱрлӧ койыш-шоктышан улыт. Икте пеҥгыдын йодеш, весе пушкыдо чонан, икшывым чот чамана да тудын чыла йодмыжым шукташ тырша. Мутлан, тыгай годым икшывын апельсиным ик ганат кочкын омыл манмыжат сита. Тидым колмеке, приёмный ача-ава-влак йочам вигак чаманат, шортын колтат. Тудлан шуко апельсиным налын пуат. Тыгай годым йоча вигак умыла: тудлан тӱткышым ойырат да йоча шканже мо кӱлешым налын сеҥа. Тыге тӱрлӧ ситуаций-влакым шонен луктеш. Икшыве ты койышым эн ончыч ешыште, варажым школышто ончыктен кертеш.
М.В.Медведева:
– Тӱҥ шотышто йоча-влак наказаний деч утлаш але кугыеҥ-влак деч шкан мо кӱлешым налаш манын ондалат. Вет ситуацийым шотыш налдыме, йочам чаманыше ача-ава-влак садак лектыт.
Тыгаят лиеда. Йочапӧрт гыч кондымо икшыве ик ганат ондален огыл. Кужу жап приёмный ешыште илымеке, ондалаш тӱҥалын кертеш. Тыгай годым ача-ава шке койыш-шоктышыжым ӧрдыж гыч ончалшаш. Икшывым воспитатлымаште наказатлыме, мокталтыме годым могай йӧным кучылтыт? Йочан осал пашам ыштымыжлан, уда койышым ончыктымыжлан кугыеҥ-влак шкеныштым кузе кучат? Тидым шоналтен, раш вашмутым муаш лиеш. Ача-аван койыш-шоктышыжым ужын, молан йочан ондалаш тӱҥалмыжым умылаш лиеш. Вет южо ача-ава икшывым огеш кожгате гынат, осал шомак дене игылташ, туманлаш йӧратат. Тыгай мутым колаш огыл манын, йоча чыным шылта.
Ондалыме дене ончыкыжым мо лиеш але мо лийын кертме нерген йочалан эре умылтарыман. Икшыве тидым палышаш да вуйышко пыштышаш. «Огеш лий» манме кӱчык шомак дене ойлыман огыл. А молан огеш лий манмым эре раш умылтарыман.
Каласыман: ондалымылан кӧра ача-ава йоча ӱмбак мыняр шуко кычкырла, мыняр чот наказатла, икшыве тунар чот нуным ондалаш тӱҥалеш. Тыгак икшыве мыняр чот ача-ава деч лӱдеш, тунар утларак тудо шойыштеш. Вет йоча кугыеҥым чончен кушкеш. Тӱҥжӧ – ача-аван койыш-шоктышыжо чын, адекватный лийшаш. Кугыеҥ-влак ондалышаш огытыл.