Вашке у тунемме идалык тӱҥалеш. Школым тунем лекше выпускник-влак шинчымашыштым колледжыште, училищыште, вузышто пойдарат. Ончыкылык илышыште шке верым муаш манын, кӱлеш профессийым налыт. Выпускник-влаклан тунемме тӧнежыште адаптацийым эрташ куштылгырак, пырля тунемше да туныктышо-влак дене сай кылым ышташ лийже манын, мом шотыш налман? Молан утларак тӱткышым ойырыман? Тидын нерген МарГУ-со социальный да психологический полышым пуышо рӱдерын психологшо Ольга Николаевна Макарова дене мутланена.
– Ольга Николаевна, у верыште самырык-влаклан адаптацийым эрташ каньылырак лийже манын, мом ыштыман?
– Адаптацийым эртыме жап кажне еҥын тӱрлӧ семын эрта. Мутлан, южышт ик тылзыште у коллективыште шкеныштым сайын шижыт гын, весыштлан ты жапым илен лекташ идалык наре жапат огеш сите.
Тыгай годым ӱдыр-рвезе-влаклан эн ончыч эскерыше семын лияш темлем. У тунемме верын правилжым, тунемме радамжым, йӱлажым шымлаш тыланем. Тыгак у вер деке тунемын шуаш жап кӱлеш, тидымат шотыш налман. Иктаж-мо келшен огыл гын, вигак лектын каяш вашкыман огыл.
– У йолташ-влак дене кылым муаш неле гын, тыгай годым кузе лийман?
– Ик группышто тунемше-влак коклаште тыланда келшыше еҥ-влак уке улыт гын, нуным вес вереат муаш лиеш. Тидланже тӱрлӧ спорт секцийыш возалташ, волонтёр-влакын движенийышкышт, уш-акылым вияҥдаш полшышо группылаш ушнаш йöн уло. Икоян, чонланда лишыл еҥ-влак дене тыгак тӱрлӧ мероприятийыште але лекцийыште палыме лияш уто огыл. У йолташ-влак тендан семынак тыште «новичок» улыт. Нунат шканышт келшыше еҥым кычалыт. А пырля тидым ышташ куштылгырак, вет тендам ик шонымаш уша.
– Шке верыште улат але уке? кузе умылыман?
– Тунеммаш тыланда куштылгын пуалтеш, туныктымо материалым умылаш лиеш гын, те шке верыштыда улыда. Тыгак группышто, аудиторийыште, коллективыште йӧндымылыкым огыда шиж гын, тургыжланаш нимолан. Тыгодым шарныман: иктешлымашым ик кече дене огыт ыште.
Кажне еҥын илышыштыже сай огыл тат лиеш. Садлан ик тылзыште, пел ийыште, идалыкыште илышыштыда мо ышталтмым да вашталтмым нергелаш тунемман. Тыгодым сайжым палемдыман, а уда лиймыжым тӧрлен, ончыко каяш кумылаҥман. Тидлан тӱрлӧ йодышымат, очыни, решатлыман. Тидыже тыланда умбакыжым шке верыште улыда але укем умылаш да сай шинчымашым налаш полша.
– Икшыве шке верыште огыл улмыжым умыла гын, тыгай годым ача-ава-влаклан мом ыштыман?
– Тӱҥжӧ – колышташ тунемман. Икшывын шонымашыжым, аргументше-влакым шотыш налман. Улыт тыгай профессий-влак, куштыжо чытымаш да мотиваций дене веле от серлаге. Мутлан, нагрузко кугу але самырык еҥлан ойырен налме профессийже огеш келше. Тыгай годым тудым виешлен, вурсен, лӱдыктылын туныкташ тыршыман огыл. Вет тачысе саманыште подростко-влаклан моткоч шуко оҥай профессий уло. Садлан кажне самырык еҥ, шканже келшыше сферым ойырен налын, шинчымашыжым пойдарен кертеш. Тидлан тунемме йӧнат тӱрлӧ уло.
Чынжымак, ӱмыр мучко айдеме молан-гынат тунемеш: у верлан, еҥлан, сомыллан… Тидын дене тудын илыш опытшо погына. А самырык еҥлан илышыште шке верым муаш, улан тунемаш куштылгырак. Нунын ончылно ятыр «омсам» почмо. Тӱҥжӧ – кумылышт веле лийже!
О.Макарован архивше да интернет гыч налме фото.