Марий кундемыштына игечын могай улмыжым, тудын вашталт толмыжым метеоролог-влак кажне кечын эскерат, ончылно мо лийшашым рашемдат. Метеорологий службын паша ойыртемже, тушто шуктен толмо сомыл, игечым кузе эскерыме шотышто Гидрометеорологий да йырым-йыр улшо тӱняште мониторингым ыштыме марий рӱдерым (гидрометеослужбо) вуйлатышын алмаштышыже Марина Юрьевна Андреева дене мутланышна.
Ныл метеостанций
Гидрометеослужбын эртыме корныжо историеш келге кышам коден. Игечым тӱрлӧ жапыште эскереныт, эсогыл сар жапыштат. Кундемыштына чылаже ныл метеостанцийым палемден кодыман. Ик эн тоштылан Козьмодемьянскыште верланышым шотлыман. Тудым эше 1856 ийыште почмо. Варажым У Торъялыште тыгаяк станций пашажым тӱҥалын. А Йошкар-Олаште метеостанцийым 1926 ийыште почмо, варажым –Моркышто.
Кундемыштына гидрометцентр поснак ситен огыл, тудын кӱлешлыкшым шукын умыленыт. Сандене 1989 ийыште Марий Элыште тыгай рӱдерым почмо, иктеш синоптик-влакым чумырымо, прогнозым ышташ тӱҥалме.
Таче гидрометеослужбышто паша талын кая. Тушто 55 специалист тырша. Нунын коклаште самырык-влакат шагалын огытыл.
– Ме игечым эскерена, прогнозым ыштена, лӱдыкшӧ игече лиймым Марий Элысе кучемлан, МЧС-лан шижтарена. Варажым нуно тыгай информацийым калыклан намиен шуктат.
Метеоролог, тӱрлӧ йӧным кучылтын, южын температуржым, мландыш вочшо осадкым, пылын могай улмыжым, тудын кӱкшытшым, мардежын писылыкшым да могай велке пуалмыжым, пӱртӱсын тӱрлӧ явленийжым (мутлан, кӱдырчын, шолемын кайымыштым, йӱр деч вара шошым ий налмым да молат) эскера. Тидлан тудо кажне кум шагат гыч метеоплощадкыш миен коштеш. Кызыт автоматический метеорологический метеостанций уло. Нунылан онлайн режим почеш автоматике гыч данный толеш, телеграмме ышталтеш. Тудо цифр дене кодироватлалтеш. Чыла тидым шкенан синоптиклан колтена. Данныйым Нижний Новгородыш пуэна, варажым тудым Гидрометцентр Обнинск олашке данный-влак шотышто тӱнямбал рӱдерыш шукта.
Марий Элыште кӱчык жаплан гына (ик, кум, шым кечылан) прогноз ышталтеш. Кужу жаплан Росгидромет мыланна ямдым колта.
Прогнозым ыштыме годым синоптик тӱрлӧ йӧным (синоптический, физико-математический, математический модель) кучылтеш. Тыгак шкенан кундемысе веле огыл, а 1000-2000 меҥге тораште улшо метеостанцийын данныйже денат пайдалана.
Игече кажне кечын икгайрак, икшырымын кая гын, игечын могай лийшашыжым каласаш куштылго, трукышто вашталтеш гын, нелырак.
Игечын чын улмыжо 95-96 процентлан шотлан толеш. Шуко гана 100 процентлан чыныш лектын.
Метеостанций у оборудований-влак дене уэмдалтеш. Тений автоматический осадкомерым вераҥдыме. Тудо вӱдыжгылыкын (осадке) данныйжым метеорологын компьютерышкыже колта. Тений тыгак метеорологический радиолокаторым Ежовышто вераҥдыме. Тудо синоптиклан 250 меҥге тораште осадкын кушто лиймыжым пален налаш полша,– мане М.Андреева.
Гидрометеослужбышто тыгак гидрологический эскерымашымат шуктат. Тушто вӱдын нӧлталтмыжым эскерат.
Игече шокшо
Марина Юрьевнан палемдымыж почеш, пытартыш жапыште игече чот вашталтын. Теле ондакысе гай чот йӱштӧ огыл, шошо ден кеҥеж икмыняр кечылан ондакрак толаш тӱҥалыныт.
Игече кажне кундемлан келшен толшаш. Шке пагытлан келшен толдымо леве игече сай огыл сӱретым шочыкта. Метеорологий почеш мартыште йӱштырак лийшаш. А таче – йӧршеш вес сӱрет.
– Кызыт шошо ик-кок кече ончыч толеш гын, кеҥеж – кандаш кечылан.
Пытартыш 30 ийым да тудын деч ончыч эше 30 ийым ончалаш гын, температур 1,2 градуслан левештын. Теле 1,7 градуслан левырак лияш тӱҥалын. Шошым да кеҥежым игече 0,7 градуслан шокшештын.
30 ий ондакысе жап дене таҥастарымаште март кызыт моткоч леве. Тенийысе тыгай игечым 2020 ий мартыште шекланыме. Игече леве шога гын, апрельыште тудо йӱштӧ лийын сеҥа.
Пытартыш жапыште март 1,5 градуслан, апрель 0,7 градуслан шокшырак лияш тӱҥалын. Тыгай вашталтышым 1990-ше ий годсек шекланена. Пытартыш 10 ийыште южын температуржо писын кӱзен каен. Игечын вашталтмыже тӱрлӧ лӱдыкшымым конден сеҥа. Тыге тале, озыркан мардеж, кугу йӱр, поран, иян корно лиедат.
Игечын левештымыжым южо учёный парниковый газын шуко лекмыж дене кылда, – ойла Марина Юрьевна.
Тыште самырык метеоролог-влакым шкеак куштат. Нуным Москошко квалификацийым нӧлташ курслашке тунемаш колтат. Тыгак метеорологлан Моско воктенысе железнодорожный техникумышто туныктат. А синоптик-влакым Санкт-Петербургысо гидрометеорологический институтышто ямдылат.
23 мартыште Метеоролог-влакын тӱнямбал кечышт палемдалтын. Ты аланыште тыршыше чыла специалистым шокшын саламлена да паша лектышым тыланена.