Геным шымлыше самырык врач

Марий кундемна тӱрлӧ национальностян ӱдыр-рвезе-влакым иктеш ушен, икте-весе дене кылым пеҥгыдемден. Ынде икмыняр ий рӱдоласе вузлаште вес элла гыч толшо студент-влакым ужаш лиеш – чыланат тыште келге шинчымаш дене пойдаралтыт, келшыше профессийым налыт. Нунын кокла гыч иктыже – Таджикистан Республикыште шочын-кушшо, МарГУ-со медицине институтым участковый терапевтлан тений тунем пытарыше, генетике да патофизиологийым шымлыше, волонтёр-медик Фирдавс Султонов.

Пилот лияш шонен, но…

Фирдавс Худжанд олаште кум шочшан ешыште шочын-кушкын. Ачаже бизнес пашам шукта, аваже – туныктышо. Акажат туныктышылан тунем лектын, марлан каен, 11 ийлан изирак шольыжо але школышто тунемеш. Фирдавс, кушкын шуын, пилот лияш шонен. 9-ше класс деч вара пилотлан тунемаш пураш каен, но тазалыкшылан кӧра медкомиссиййым эртен огыл. Чыла тидыже врач лияш таратен.

«Хронический гайморитлан кӧра тунемаш ышт нал.  Да шке тазалыкем, организмем утларак пален налаш кумылаҥым. Тыгодым ешыштына ик врачат лийын огыл. Тыге лишыл еҥем-влакым эмлен кертам манын шонышым – шомакшым тӱҥале рвезе. – 9-ше класс деч вара медицине шӧрын дене шинчымашым келгемден толынам».

Марий кундемым ойырен налын

Жап писын эрта. Ф.Султонов 11-ше классым тунем пытарен. Врач профессий нерген шонаш тӱҥалын. Тунам Таджикистанышке Российын тӱрлӧ вузшо гыч толын коштыныт улмаш. Фирдавс кум вуз гыч иктыжым, Марий Элысым, ойырен налын.

«Новосибирск, Озаҥ олаласе вузлашке тунемаш пураш йӧн лийын. Новосибирск йӱдвелыште верланен, сандене тушто йӱштӧ манын шоналтышым. А Озаҥыште тунемаш шергын чучо. Тыге Марий Элышке кайышым, МарГУ-шко тунемаш пурышым. Ты вузым ойырен налмемлан ом ӧкынӧ. Тыште шукылан тунемынам, ятыр сеҥымашышке шуынам. Но тысе игечылан тунемаш йӧсӧ ыле. Тендан дене юж вӱдыжгӧ. Таджикистаныште игече шокшо гынат, юж кукшо. Мылам тыште теле пагыт поснак чот келшен: игече йӱштӧ, пулвуй марте лум возеш. Пеш оҥай. Шуко лумым изиэм годым веле ужынам», – ойлыш рвезе.

Анатомий, хирургий….

Медицинын нине шӧрынлаж дене Ф.Султонов тӱшкан да шкетын вузысо, Российысе олимпиадылашке коштын. 2-шо курс гыч анатомийым шымлаш, 3-шо курс гыч хирургийлан шуко жапым ойыраш тӱҥалын. Ик институтышто тунемше ӱдыр-рвезе-влак Российысе олимпиадылаште участвоватлен, вузын чапшым нӧлтен толыныт, икымше я кокымшо верлашке лектыныт. А 4-ше курсышто тунемыж годым Юл кундем федеральный округышто эртыше медицине олимпиадыште Фирдавс икымше верышке лектын. Ты кугу сеҥымаш тудлан врач семын кушкаш, опытым погаш чот полшен. Рвезе наукылан эше утыр кумылаҥын.

 Генетике, патофизиологий

4-ше курсышто тунеммыж годым Ф.Султонов шымлымаш пашам тӱҥалын. Тудо шкаже генетике да патофизиологий (патологическая физиология) направленийым ойырен налын да пашалан кыртмен пижын. Мыланем генетике нерген каласкалымыже поснак келшыш. Паша лектышыжым тӱрлӧ изданийыште лекше келге статьяже-влак пеҥгыдемдат.

«Генетике оҥай, молан манаш гын ты наукым мучаш марте шымлен шуктымо огыл. Патофизиологий шотышто студент-влаклан кугу шымлымашым эртараш лиеш. 2019 ийыште Чечнясе Грозный олаште эртыше тӱнямбал конференцийыште генетике да патофизиологий шотышто докладым ыштенам, статьям посна сборникеш англичан йылме дене савыкталтын.

WoS база данныйышке пурышо Российысе тӱрлӧ медицине изданийыште, тыгак вузысо сборникыште статьям-влак савыкталтыныт. Мутлан, теве 7 июльышто ик статьям Башкортостанысе «Медицинский вестник» научный журналыште лекте», – ойла Фирдавс.

 Мом шымла?

Рвезе организмын молекулярный негызшым шымла, персонализированный медицинылан эҥерта. Айдемын организмжым, тудын генжым, геномжым шымлен, черле еҥым могай эм дене йол ӱмбак шогалташ кӱлмым рашемдаш лиеш. Тудын мутшо почеш, кажне чер айдемын капыштыже тӱрлӧ семын вияҥеш.

«Айдемын кажне геномжо посна терапийлан вуйын шога. Ме ты лекарственный веществалан келшен толшо посна геномым шымлена. Вара гына мыняр кӱлеш дозым пуаш палемдена. Мутлан, черле мыняр кӱлеш дозо дене огеш эмлалт гын (изиш шагал але шукырак дозо логалеш гын), тазалыкше ок саем але начарештеш», – ойла самырык врач.

Черле-влаклан полшен

Фирдавс 2-шо курс гыч волонтёр-медикын пашажым шукта. Кундемнан тӱрлӧ районысо тора верлаштыже врач-влак дене пырля еҥ-влаклан флюорографийым, диспансеризацийым эртараш полшен. А пандемийын икымше толкынжо годым тудо поликлиникыште, тыгак Сарын ветеранже-влакын госпитальыштышт врач-влак олмеш кодын, полышкален: черле-влакым амбулаторно ончен, тыгай еҥ-влакын мӧҥышкышт эмым шупшыктен.

Футболла модеш, шуко лудеш

Самырык рвезе баскетболла, футболла модеш. 2019 ийыште таджик-влакын посна «Регар» лӱман футбол командыжым чумырен. Яра жапше годым научный, медицине дене кылдалтше художественный книга-влакым лудеш.

Теве шукерте огыл тудо диломым нале. Куд ий сайын тунеммыжлан, чолгалыкым ончыктымыжлан «Идалыкын эн сай выпускникше» лӱмым лач тудлан пуэныт. Ординатурышко урологий специальность дене тунемаш пураш ямдылалтеш.

Рвезе таджик йылмыжым, тӱвыражым, йӱлажым акла. Мусульман йӱлам кучымо семын Курбай байрам ден Ураза байрам пайремлам шотыш налын ила. Тыгак национальный Навруз пайремым йӧрата.

Ончыкыжымат наукылан шуко жапым ойыраш шона да шканже кӱлеш шинчымашым налде, шочмо кундемышкыже пӧртылаш огеш вашке.