Чолга марий мурызо Полина Итальеван лӱмжӧ Пошкырт кундемыште веле огыл, марий-влак илыме моло вереат кумдан палыме.
Ик вер гыч весыш
1950-60-шо ийлаште туныктышо-влакым ик школ гыч весыш чӱчкыдын кусаркаленыт. Сай вуйлатышылан шотлалтше Иван Николаевич Минилбаевланат партийын да образований пӧлкан йодмышт почеш Калтаса, Краснокам, Янаул районласе школлаште пашам ышташыже перна. Тыгодым ешланат у верышке тарваныман. Ватыже, Серафима Кузьминична, пелашыжым умылен, вет шкежат туныктышылан ыштен, кеч икшыван авалан тӱрлӧ вере куснылаш куштылгыжак лийын огыл.
Минилбаевмыт ик жап эсогыл Свердловск областьыштат иленыт. Но икшыве-влакын шочмо верыштым чот сагынымылан кӧра 1968-ше ий кеҥежым еш Башкирийыш пӧртылеш, ача Янаул районысо Руш Мераҥ ялысе школышто завучлан ышташ тӱҥалеш. Вара пошкудо Атлегач школыш директорлан кусарат. Ава тӱҥалтыш класслам туныкта, интернатыште вуйлатышылан тырша.
Кажне каникуллан ӱдыр-влак Краснокам район Чормак ялыш кова-кочашт дек мияш йӧратеныт. Ынде икшыве-влак ава-ачамтушкыла куснаш йодыт. Тыге Минилбаевмыт еш 1973 ийыште Краснокам районысо Ушмен ялыш (тудо корно ӱмбалнак верланен, кугу школ уло) илаш толеш. Ача кугу ешлан у суртым чоҥа.
Музиканым сайын шоктышо да мураш йӧратыше ава-ача вич ӱдырым куштеныт. Нуно чыланат муреныт, концертлаште мастарлыкыштым ончыктеныт, школышто активист лийыныт. Поснак Полина артист койышыж дене ойыртемалтын. Кугурак ака-влак, ава-ачам ончен, педагог образованийым налыныт, школышто тыршеныт. Полинат туныктышо еш династийым шуяш шона. Йошкар-Олаште Марий кугыжаныш университетыш йылмызылан тунемаш пураш манын, тылзаш ямдылалтме курсышто шинчымашым нӧлта, экзаменым куча. Но тунемаш мияш ӱжмашым вучен ок шукто (тудым почтальон ноябрьыште веле ӱдырлан кучыкта)...
Тыге Полина август мучаште Ушмен кыдалаш школышто кужемдыме группын воспитательжылан пашам ышташ тӱҥалеш. Кумшо классыште тунемше-влакым мураш-кушташ туныкта, кружокым почеш да ансамбльым чумыра. Тыгодымак умыла: тудлан сцене гыч мураш келша, а туныктышо паша йокрокын чучеш. Тиде ийлаште Ушмен ял клубышто «Ош пеледыш» лӱман ВИА пашам ыштен, кум гитар, синтезатор да моло семӱзгар дене шоктеныт, Полина тушто солистке лийын.
Урал хорышто мураш шонен
1979 ий кеҥежым Полина, аваж ден ачажын кокымшо акажын сӱанышкыже кайымышт дене пайдаланен, документ-влакым сумкашке пышта да Свердловск оласе культпросветучилищыш тунемаш пураш кая. «А молан тушко, вет тиде жапыште Йошкар-Олаштат тыгаяк тунемме заведений лийын?» йодмемлан Полина Ивановна вашештыш:
– Индеш ияшем годым ачай мыланем Урал руш калык хорын кугу пластинкыжым пӧлеклыш. Тушеч могай муро йоҥген, чылажат «мыйын репертуарыштем» лийын. Тиде хорын мурымыжо мылам шкешотан пример ыле. Тысе артист-влак гай мураш тунеммем шуын, йоча шонымаштемат шкемым эреак тиде хорышто мурызо семын ужынам. Тидын нерген нигӧланат ойлен омыл, огыт умыло ман шоненам.
Тиде ийын экзаменыште приёмный комиссийын председательжылан ты кумдан палыме коллективын художественный вуйлатышыже Владимир Горячих шинчен. «Ах ты, степь широкая» руш калык мурым мурышо Полинам тудо чарен, таум каласен да «Те тыште тунемаш тӱҥалыда!» манын увертарен.
Марий ӱдыр училищыште тыршен тунемеш. Талантан студенткым Свердловск филармонийыш мураш ӱжыт. Тыгай пиал кажнылан ок логал! А практике жапыште хорышто ышта.
Культур училищым тунем пытарыме пагытлан Полина – ешан да изи икшыван ава. Тыге Итальевмыт еш мӱндыр Ленинград областьыш илаш кая. Полина тушто лу ий культур пашаште тырша. Полина Ивановна совхоз-техникумысо тӱвыра пӧртым вуйлата. Декрет отпускышто шинчыде, шке пашажым веле огыл, худрук сомылымат шукта, шкеат мура. Тыштак Ивангород олаште икымше гана эртыше «Играй, гармонь!» Россий кӱкшытан фестивальыште мура да Геннадий Заволокин дене палыме лиеш. Ийготан-влакым ик коллективыш чумыра, йоча ансамбль-влакым вӱда. Тыгодымак изи эргыже чӱчкыдын черланаш тӱҥалеш, врач-влак климатым вашталташ темлат. Тыгай шонымаш дене тудо у 1991 У ийым вашлияш Башкирийыш Ушменыш толеш. Тунамсе ялсовет председатель Полина Ивановнам ешге шочмо верыш куснаш да тыште тӱвыра полатым вуйлаташ ӱжеш.
Семинар деч вара – у шӱдыр
Шошым Мишкан селаште марий коллективым вуйлатыше-влакын республикысе семинарышт эрта. Тушко Йошкар-Ола гыч композитор Юрий Евдокимов, режиссёр Олег Иркабаев да Калык усталык рӱдерын методистше Валентина Юзыкайн толыт. Чеверласыме касыште кажне клуб пашаеҥ деч мастарлыкыштым ончыкташ йодыт. «Мый, тиде марте эре рушла мурышо, «Пиал дек кайыме корно» мурым мурышым. «Йӱкет яндар, сольный марий программым чоҥаш кӱлеш», – темлат мӱндыр уна-влак. Мый семинар гыч шке йӱкемлан, виемлан ӱшанен пӧртыльым», – шарналта таче уста мурызына.
Тиде жап гыч, лӱдде палемдаш лиеш, марий культурышто у шӱдыр чӱкталтеш, у лӱм шочеш!
Полина Итальева – республикыште кугу сцене гыч марла мурышо икымше мурызо. Тудо шке творчествыж дене моло марий талантан еҥ-влакын лӱмыштым калык коклаш шараш полшыш. Муро-влаклан почеламут-шамычым эрвелмарий поэт-влак Филимон Ибатов, Мирон Мишенькин, Мефодий Петров, Анна Байбулатова, Константин Зайнетдинов, Валерий Садретдинов да Андрей Иликбаев возеныт. Композитор-влак шке мурыштым мураш йодыныт. П.Итальевам кажне марий ял куанен вучен, концертым ончаш клубыш калык тич погына ыле.
– 1996 ий 8 Март пайрем вашеш Нефтекамск олаште «Мастер» студий икымше аудиокассетемым ужалаш лукто. Пошкудо Володя ола гыч пазарыште ужын толмыжым вигак ойлаш пурыш: «Полина, кассетым налаш калык уштыш кужытан черетыште шога». Вашке видеокассете лекте, тудымат писын ужален пытарышт. Ты жапыште пашадарым тӱлымым чарнышт. Да мый, ик жаплан клуб паша гыч лектын, концерт дене тӱрлӧ вере кошташ тӱҥальым. Гастроль-влак илен лекшашлык оксам ыштен налаш полшышт, – ойла П.Итальева.
«Эльян» чапланен
1998 ий февральыште Нефтекамск олаште Башгосфилармонийын филиалже почылто. Правительстве кӱкшытыштӧ марий группымат почаш пунчалме. Полина Итальевам тиде коллективым вуйлаташ ӱжыт да талантан мурызо-влакым йырже чумыраш ӱшанат. Тыге октябрьыште «Эльян» лӱман икымше эрвелмарий профессионал ансамбль шочеш. Филармоний артист-влак марий-влакын тӱшкан илыме чыла кундемламат тореш-кутынь коштын пытарат. Нефтекамск ола П.Итальевалан кок пӧлеман пачерым ойыра. 1999 ий мучаште «Башкортостан Республикын сулло артисткыже» лӱмым налеш. Декабрьын пытартыш кечылаштыже Президент Муртаза Рахимов Уфаште Правительстве пӧртыштӧ торжественный приёмышто знакым да удостоверенийым кучыктымыж годым Полинам марла мураш йодеш. Полина Ивановна яндар йӱкшӧ дене Калтаса вел такмак-влакым йоҥгалтара. А 2004 ийыште «Марий Элын сулло артистше» званий дене палемдалтеш.
Кум эрган ава, куд уныкан кова
Кугу эргыже, Константин, илышыжым музык дене кылден. Москваште ешыж дене ила. Максим Москваште финансово-юридический академийыште тунемын, кызыт шкенжын «Столичный грузовоз» лӱман предприятийже уло. Андрей изиж годымак аважын полышкалышыже лийын кугемын. Мӱндыр яллашкат йолташлан миен, шкежат сценышке мураш лектын. Но электрогазосварщиклан тунем лектын да ынде ятыр ий тӱнямбал компанийыште тырша.
Полина Ивановнан концертлаштыже акаж ден шӱжарже-влакат мураш йӧратат. Елена шӱжарже марий калык коклаште палыме айдеме ыле. Москваште илыше марий-влакым иктеш чумырышо еҥ-влак гыч иктыже, ятыр ий тӱшка пашам вӱден. Полина акаж нерген «Марийский соловей» книгам лукто. Тудым уэш ешараш тӱҥалын ыле. Но нелын черланымек, кум ий ончыч илышыже кӱрылтӧ. Полина Ивановна книгам умбакыже шке возыш да тудым шукерте огыл Нефтекамск оласе типографий «Камский соловей» лӱм дене савыктен лукто.
Мурызын аваже, 90 ияш Серафима Кузьминична, ятыр ий Москошто Елена дене илыш, кызыт Нефтекамскыште ӱдыржӧ-влак дене верланен. Кеҥежым шке суртышкышт Ушменыш илаш каят.
2014 ий гыч Полина Итальева Краснокам районысо Арлан ялысе тӱвыр пӧртын «Кӱдыроҥгыр» мурышо коллективше дене художественный вуйлатыше семын пашам ышта. Калык мурызо – илышыште тыглай озавате. Тыгак вареньым телылан шолта, компотым петыра, киярым шинчалта. Колым кучаш йӧрата. Кажне кеҥежым уныкаже-влакым теҥыз воктек канаш намия.
Елена Газина.
Фото-влакым еш альбом гыч налме.