Йылмым, литературым да историйым научнын шымлыше В.М.Васильев лӱмеш Марий институтышто икмыняр самырык шымлызе-влак тыршат. Таче ме тендам историк Алексей Кудрявцев да археолог Дмитрий Скулкин дене палымым ыштена. Эртыше пагытын кышажым нуно тӱрлӧ семын шымлат, шуко книгам лудыт, тӱрлӧ вере лектын коштыт.
Архивыште кычалеш
Волжский кундемын эргыже, марий шанче пашаеҥ Алексей Кудрявцев ты институтышто ынде шуко ий тырша. Козьмодемьянск, Чарла уездла гыч Икымше тӱнямбал сарыш кучедалаш кайыше-влакын лӱмыштым ятыр ий дене рашемден, шуко архивыште материалым кычалын. Краевед Александр Владимирович Соколов дене кок кугу томан книгам пырля савыктен луктыныт: «Марийский край в Первой мировой войне 1914-1918 гг» (Козьмодемьянский уезд, 2021 ий), «Марийский край в Первой мировой войне 1914-1918 гг» (Царевококшайский уезд, 2018 ий).
– Нуно шарнымашан книгам ушештарат. Латкок ий ты пашам шуктымо. Марий кундемысе, тыгак Санкт-Петербургысо архивласе документлаште шуко кычалаш логалын. Книгашке сарыште кучедалше-влакын фамилийыштым, лӱмыштым, ачалӱмыштым, кунам шочмыштым, шочмо верыштым, могай полкышто служитлымыштым, тыгак сарысе событийыштым (мутлан, сусырген, пленыш логалын) пуртенна. Поснак шотлаш неле ыле. Вет кок книгаштыжат 10 тӱжем дене фамилий возалтын. Кызыт кумшо томым Уржум губерний дене ямдылем. Тушко Параньга, Марий Турек, Кужэҥер, Шернур район-влак пурат. 2024 ийыште Икымше тӱнямбал сарлан 100 ий темеш, сандене тиде жаплан книга ямде лийшаш. Варажым Яраҥ губернийыш куснем, – мане А.Кудрявцев.
Тудын ик книгажым шергал лекде шым чыте. Книгашке икмыняр фотом пуртымо. Алексей Николаевичын мутшо почеш, шуко пурташ лиеш, но тыгай годым фотошто еҥ-влакым чын палемдаш кӱлеш. Тидыжак нелылыкым луктеш. Кызыт кугезе коча-влакым уныка-шамычат шагалын палат. Ик книгаште 456 лаштык гын, весыште – 380 лаштык. Чыла шотыш конден шуктат гын, икмыняр кугу сериян книга-влак иктеш чумыралтыт.
Мо куандара: нине еҥ-влакын лӱмышт ынде посна книгалаште аралалташ тӱҥалыт, родо-тукымлан мондалтдыме кодыт. Ты паша чытышым, шуко вий-куатым налеш гынат, Алексей Николаевич шке пашажым моткоч йӧрата.
Экспедицийлаш коштеш
Йошкар-Олаште шочын-кушшо Дмитрий Скулкин археологлан кумшо ий пашам ышта. Эртыше пагытым тудо тӱрлӧ арверым мумо дене пален налеш. Тиде жапыштак МарГУ-што магистратурышто тунемеш. Тудын диссертаций пашаже археологий памятник-влакын материалышт негызеш марий пу зодчествым шымлыме дене кылдалтын. Эртыше пагытын кышажым кычалмаште кугу кӱнчымӧ пашам шукташ йӧнжӧ уке. Дмитрий Ростиславович экспедицийлашке археологический разведке пашам ышташ гына лектын коштеш.
– Тыгай пашам кок ий шуктем. Посна кумдыклаште археологический памятник-влакын арверыштым кычалам, палыме памятник-влакын могай улмыштым эскерем. Килемар районысо ончычсо Отары села, Пӹнжӹдӹр ял воктене лийынам. Кок ийыште мый вич археологий памятникым муынам, нуно неолит курымым ушештарат. Памятникым эрыктыме годым мланде участкыште ныл арверым муынам.
Археологий аланыште пашам ышташ келша. Ончыкылан открытый листым налаш шонем. Тудо кеч-могай кумдыкышто, мландым пургедын, шымлыме пашам эртараш правам пуа.
2022 ийыште Санкт-Петербургысо ик онлайн-конференцийыш ушненам. Тудын негызеш статьям «Актуальная археология» журналыште савыкталтын.
Яра жапыште колым кучаш йӧратем. Тыгак мый музыкым колыштам, книгам лудам. Тидыже вуйым кандараш полша, – ойла Д.Скулкин.
Дмитрий Ростиславович дене палыме лияш куанле ыле. Тудо мыланем экспедицийлаште мумо икмыняр арверым ончыктыш. Тушто акрет годсо кӱ товарым, керамике сосудын ужашыжым да молымат ужаш лие. Кажныж нерген учёный чон почын каласкалыш, могай курымышто нунын кучылталтмышт, могай материал дене ышталтмышт да моло нерген рашемдыш.
Тале, ончыко кайыше, лӱддымӧ шанче пашаеҥ-влак наукым вияҥден колтымаште кугу ӱшаным пуат. Тиде кок специалистат шке пашашт дене кундемнам тӱзатымаште могай-гынат надырым пыштат. Россий науко кече дене тендам шокшын саламлена да тӱвыргӧ паша лектышым тыланена!