Йочам куштымаште ача-аван рольышт моткоч кугу. Садлан ушан, виян, таза икшывылан пеҥгыдемаш когыньыштынат улмышт кӱлеш. Ава икшывын чонышкыжо йӧратымашым, ласкалыкым, порылыкым шыҥдара гын, ача вияҥме, тунемме да кушмо йыжыҥым пеҥгыдемдымылан мутым куча.
Кызытсе илыш ситуацийым шотыш налын, икшывым воспитатлымаште утларак сомыл ава-шамычын вачӱмбакышт возеш. Но вет ачан рольжым ава тӱрыснек алмаштен ок сеҥе.
Эргын илышыштыже ача могай рольым модеш? Тидын нерген «Семь ступеней» школын вуйлатышыже Артём Владимирович дене мутланышна.
– Артём Владимирович, эрге икшыве-шамычлан школым почаш мо таратен?
– Эрге-влакым воспитатлаш полшымо школым почмо деч ончыч ӱдыр да рвезе подростко-шамычлан тӱрлӧ проектым илышыш шыҥдаренна. Нуно самырык еҥ-влаклан кушкашышт, вияҥашышт полшеныт. Икмыняр ий тыге пашам ыштымеке умыленна: содыки ӱдыр да эрге икшывым воспитатлымаш чот ойыртемалтыт. Садлан идалык ончыч рвезе-шамычым воспитатлаш полшышо школым почаш кумылаҥынна.
Опыт ончыктен, рвезе-шамычын подростко ийготышт 15-16 ияш улмышт годым огыл, а ондакрак тӱҥалеш. Кызыт 13 ияш рвезым подростко манаш лиеш. Школыштына эрге-влаклан келшыше направлений-шамычым келыштаренна. Мастерскойна уло. Тушто тӱрлӧ инструмент дене пашам ышташ туныктена, пырля колым кучаш коштына да пӱртӱсыш лектына. Икманаш, рвезе-влаклан ты ийготышто кӧ тыгай пӧръеҥ (ача) да могай пашам тудо ыштышаш, ончыктена. Тушко эрге-шамыч шке ачашт дене пырля ушнен кертыт.
– Ачалан эрге дене ӱшанле кылым кунам да кузе чоҥаш тӱҥалман?
– Рвезе 7-13 ияш улмыж годым ончыкылык пӧръеҥ, ача лиймыжым умылаш тӱҥалеш. Ты жапыште тудо ушыж дене тыгай еҥын образшым чоҥа. Тидлан шке ачажым пример шотеш шында. Садлан йочан илышыштыже ачан рольжо кугу верым налеш. Нунын ты ийготыш шумышт годым ача-шамычлан поснак чот тӱткӧ лийман да икшывыштым шекланаш тунемман. Ача эргыжын илышыж дене ава семынак интересоватлалтшаш. Тудо икшывыжым дисциплиным да правилым кучаш, цельым шындаш, шкем сеҥаш туныктышаш. Тыгодым ты сомыл ача ден эрге коклаште гармонично шукталтшаш. Тыге эрге ден ача коклаште икте-весе деке пагалымаш, ӱшанымаш пеҥгыдемеш.
– Йочан ачаже шукыж годым пашаште але командировкышто гын, тыгай годым кузе лийман?
– Эн ончыч ача икшывыжлан улмыж нерген ушештарышаш. Тидланже ача эргын могай классыште тунеммыжым кеч палышаш. Очыни, оҥайын йоҥга, но, чаманен каласыман, ятыр ача шке йочажын могай классыште тунеммыжым огеш пале. Тудо шуко пашам ышта але чӱчкыдын командировкышто гын, икшыве шотышто чыла йодышым ава решатлышаш шона. Тыге шонен, йоҥылыш ышта. Вет ава шке пашажлан мутым куча, ача – шкенжылан.
Садлан арнялан кеч ик гана йочан электронный дневникшым ончалаш, отметкыже-влак шотышто мутланаш лиеш. Тыге икшыве ачажлан кӱлмыжым шижеш. Йӧн лийме семын ача эргыжлан шке жапшым ойыраш тыршышаш. Тыгодым пырля кинош, походыш але мечым чумаш каяш лиеш. Кунам ача ден эрге пырля жапым эртарат, тыгай годым коклаштышт пӧръеҥ мутланымаш ылыжеш. А тидыже рвезым воспитатлымаште моткоч кӱлешан. Тыге эрге икшыве пӧръеҥ семын тӱрлӧ ситуацийым ужаш да шижаш тунемеш.
– Эргым чын воспитатлаш манын, ача йоча дене посна теме-влакым каҥашышаш мо?
– Ача эргым пӧръеҥ тӱняште илаш туныкта. Садлан нунын коклаште шукыж годым мутланымаш тидын нергенак лиеш. Кугыеҥын шонымыжо, радамлымыже, ситуацийым приниматлен моштымыжо да молат рвезылан ача деч куснат.
Мутлан, рвезе йолташыж дене кредалын. Тыгай годым икшывылан мом ыштыман да кӧ деч йодман? Чон йодмо почеш йоча эн ондак ава деке эҥерта, но тудо пӧръеҥ-влак коклаште тыгай томашам решатлаш кузе полшен кертеш? Садлан икшывын койыш-шоктышыжым пеҥгыдемдыме шотышто ача посна темым огыл каҥаша, а тудым тӱрлӧ пример гоч ончыкта.
– Тидым ача кузе ончыктышаш?
– Йоча дене пырля жапым эртарымаш да иктаж сомылым шуктымаш – эн кугу пример. Мутлан, колым кучымо годым ача ден икшыве коклаште шкешотан мутланымаш ылыжеш. Нуно тушко кайыме деч ончыч кӱлешан темым каҥашат. Кучымо годымат тӱрлӧ нерген мутланен кертыт. Ача икшывыжлан илышыштыже лийше тӱрлӧ историйым, ситуацийым каласкала, але, мӧҥгешла, эрге ачажлан радамла. Тыге ача шке примерже гоч эргыжым илышлан туныкта.
– Эрге икшывым воспитатлымаште пеҥгыдылык деч посна огеш лий. Тудым кузе чын ончыктыман?
– Пеҥгыдылыкым, мутат уке, ончыктыман. Тыгодым тудо йочалан пайдам пуышаш. Мутлан, йоча кунам шона, тунам малаш возеш, тыге шке кече радамжым пужа. Ача-ава тургыжланаш тӱҥалыт: мален ок тем, кочкын ок шукто, урокым ыҥылен ок сеҥе але эше иктаж-мо. Садлан икшывын кечыже сайын эртыже манын, ача тудлан тыгай жапыште малаш возаш кӱлмым пеҥгыдемда. Йоча ава да ачан пеҥгыдылыкыштым тӱрлӧ семын ужеш. Иктыж деч тудо чаманымашым вуча гын, весыж деч тидым ышташак кӱлмым умыла. Садлан нунылан икоян лийман. Йоча умылышаш: ачан пеҥгыдылыкшылан сырыман огыл, а шуктыман. Жап эртымеке, икшыве кугыеҥын пеҥгыдылыкшым аклаш тунемеш.
– Эргылан эн ончыч кӧ лийшаш?
– Тудо ача эн ончыч ача кодшаш. Тыгодым икшыве умылышаш: ача – тиде кугыеҥ. Садлан нуно иктӧр праван лийын огыт керт. Кугыеҥ икшывым тӱням умылаш, илышыште шке верым муаш, цельым шындаш туныкта. Тидын денак тудо икшыве деч ойыртемалтеш.
Эрге йочам воспитатлымаште аван да ачан шке рольышт. Садлан нуно шарнышаш да палышаш улыт: кӧжӧ мом шуктышаш. Ешыште чыла тидыже уло гын, эрге чын корно дене каяш тунемеш.
Авторын ыштыме да школын архивше гыч налме фото-влак.