Сергей Григорьевич Чавайнын «Элнет» романже нерген ятыр поро мутым ойлымо. Произведений келге шонымашыже, марий калыкын ожнысо жапысе илышыжым кумдан сӱретлымыже да поян лывырге йылмыже дене тачат лудшым ӧрыктара.
Романым тӱткын шымлен, уэш-пачаш лудын лекмеке (Марий издательствын 1981 ийыште савыктен лукмо книгажлан эҥертенна), шкаланна тидым почна: сылнештарыме йӧным кучылтмаште автор эн шукыжо таҥастарымашлан эҥертен. Икымше книгаште 111 таҥастарымашым ужна, а кокымшышто – 98. Нуным икмыняр тӱшкалан шелна.
- Руш да моло сылнымут гыч вончышо але нунын семын чоҥалтше таҥастарымаш-влак.
- Марий калыкын кутырымо йылмыште чӱчкыдын йоҥгышо таҥастарымаш-влак.
- Ойыртемалтше але писательын шонен лукмо таҥастарымашыже-влак.
Мутат уке, марий сылнымут укеште шочын огыл. Тӱнямбал да руш литератур тиде жаплан вияҥын шуктен. Садланак «Элнет» романысе южо таҥастарымашыже мыланна палыме: «шинчавӱд гай яндар вӱд» (152 л.); «пырыс гай янлык» (154 л.); «завод йыр кечывал гай волгыдо лиеш» (173 л.), «мамык гай пушкыдо» (178 л.), «уржа лоҥгаште калык куткыла шолеш» (283 л.) да молат.
Марий калыкын шке оҥай таҥастарымашыжат уло, тудым автор романыш келгын шыҥдарен: «шкеже кынер кутыш веле, вуйжо сыра под гай, пондашыже важык кутыш, капше шымавуч гай» (210 л.); «Сакарын име гай пӱсӧ шинчаже» (151 л.); «Почук сорталак шулен» (301 л.); «нӧнчык аза пуэн овартыме гай кушкеш» (162 л.); «Григорий Петровичын вуйжо комдыла чучеш» (346 л.), «ӱдыр, кайыкла муралтен, умбакыже кайыш» (247 л.).
«Элнет» романыште Чавайнын шке гыч шонен лукмо оҥай таҥастарымашыже шагал огыл. Нуныжо писательын кугун тунемше, илышын чыла шӧрынжым ужын, аклен можтымыж нерген ойлат: «Тамаран шинчаже Аркамбал мӱшылла келгын коеш» (209 л.); «йогышыжла, осал янлыкла сержым пурлын каткала» (235 л.), «уржа пырче тага тӱкӧ гай лийын» (290 л.), «шинчапунжо кугу, саҥгаже алебастр гай ошо» (290 л.), «Сакарын ушыжо Чужган кугызан книшкаж гаяк» (238 л.); «Тагановскийын шӱргыжӧ тылзыла шарлаш тӱҥале» (310 л.) да молат.
Романыште икмыняр таҥастарымаш уэш-пачаш вашлиялтеш. Уда шижмашым, осал еҥым автор кишке дене таҥастара: «Макарын кидше тӱкнымӧ Чачим кишке чӱҥгалмыла чучо» (276 л.); «нунын чонышт кишке гай» (329 л.). Тӱшка калык куткым ушештара: «кудывечыште еҥ куткыла шолеш» (170 л.), «идымыштат еҥ куткыла шолеш» (283 л.), «уржа лоҥгаште калык куткыла шолеш» (284 л.) але вес оҥай муткылдыш уло: «кутко висак тий толеш» (392).
Таҥастарымаште чӱчкыдын вашлиялтше пале мут кокла гыч «йошкарге», «ошо», «чевер», лӱм мут кокла гыч « тул», «тулшол», «вӱд», «вӱдаҥ» шомак-влакым палемдыман. Романыште кугу верым чодыраште илыше чонан-влак налыт: маска, мераҥ, ур, шыҥа, кутко, кишке. Чыла тидыже марий калыкын илыме вершоржӧ, ыштыш-кучышыжо, Элнет кундемысе калыкын йылме ойыртемже дене чак кылдалтын. Тидыже – сылнымут мастар С.Г.Чавайнын кугу надырже.
Ий-влак эртат, а икымше марий роман тӱняште виян да сылне кодеш. Тидыже марий йылмын куатше нерген ойла.
Мария Тимофеева, Морко район Нурӱмбал школ, 10 кл.
Л.А.Яковлева, Морко район Нурӱмбал школышто марий йылмым туныктышо.