Марий Турек район Сардаял ялын шочшыжо, тышанак ешым погышо, клуб вуйлатыше Валентина Ильинична Чернован икшыве-влаклан кумылан улмыжо эше школышто тунемыж годымак палдырнен. Тунам еҥгажын кум шочшыжым ончаш коштын. Ешаҥмеке, шкежат ныл шочшан ава лийын, кызыт чыланат илыш корныш лектыныт. Туге гынат еҥ икшывым пиаланым ыштымыже шуын. Ӱмаште тудо тулык да ача-аван попеченийже деч посна кодшо Волжск оласе рӱдер гыч лу ияш Данирым да куд ияш Дилям ончаш налын.
Мураш-кушташ тале
Валентина Ильинична икымше профессийже дене – тракторист. Тидлан тудо Марий Турек посёлкысо СПТУ-што тунемын. Вара Сардаялысе колхоз фермыште дояркылан, осеменаторлан тыршен, ферме вуйлатыше лийын. Пелашыже Юрий Анисимовичат – тале тракторист. Фермыште ятыр ий тыршен. Кызыт мӧҥгыштӧ шогылтеш.
Вара паша корно Валентина Ильиничнам тӱвыра аланыш конден. Сардаял клубым ынде 17 ий вуйлата.
– Мураш-кушташ эре йӧратенам. Сӱаныш чӱчкаш шуко гана коштынам, ятыр концертыште выступатленам. Сандене ты пашаште нелылык огеш лек. Тидлан Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште «Социально-культурный паша» специальность дене ныл ий заочно тунемым, – пашаж нерген каласкалыш В.Чернова.
Ялыште вольыкым ашныде илаш йӧсӧ. В.Ильинична пашаш куржеш, мӧҥгӧ толын, вольык сомыллан пижеш. Ондак вич ушкал дене ашненыт гын, кызыт кок ушкалым коденыт. Тыгодым ӱшкыжым, тӱрлӧ кайыквусым кучат.
Озавате семын тудо ешым тутло марий кочкыш дене куандара. Поснак шӱрашан мелнам ышташ йӧрата. Эсогыл ты сийым тӱрлӧ конкурсыш наҥгая. Тыгак Валентина Ильинична – тале кидмастар. Курчак-влаклан тӱрлӧ марий вургемым ургаш да тӱрлаш йӧрата. Тачылан вич тыгай курчакше уло.
Коктын кодмеке…
Вате-марийын ныл шочшыжо тӱрлӧ верыште ила. Снежана да кок йыгыр эрге Станислав ден Владислав Озаҥыште улыт, Артур контракт дене служитла, Суртоза ден озавате суртышто коктын кодыныт. Тунам Валентина Чернова еҥ икшывым налме нерген икымше гана шоналтен:
– Икана пелашемлан «Юрий, айда, ача-ава деч посна кодшо шочшым ончаш налына, сай илыш корныш луктына. Тыгай йоча-влак шукын улыт» ойлышым. Тудо мый денем келшыш. Тидын нерген шочшына-влаклан ойленна, нунат тореш ышт лий. Варажым Озаҥыште приёмный ача-ава-влаклан кум тылзаш курсым тунем лектым да Данир ден Дилям ешыш кондышым. Авашт ила, но тудын дене кыл пешыже уке, ачашт илыш дене чеверласен. Йоча-влакын ачаж велым родышт Сардаялыш чӱчкыдын толын каят.
Икшыве-влак чурий тӱсышт, кудыр ӱпан улмышт дене чылт мемнан гай койыт, шкемын гай чучыт. Данир йыгыр пелаш ик эргымым ушештара, 4-ше классыште тунемеш, Диля йочасадыш коштеш. Нуно икте-весылан чот шӱман улыт, посна иленжат огыт керт.
Ик ийыште ме икте-весылан тунем шуынна. Пӧртыштӧ уке улыт гын, йомдарена. Нуно ешыш куаным пуртеныт. Диля мемнам «ачай» ден «авай» манаш тӱҥалын, а Данир тыге ойлаш ӧреш.
Нуным ме изинек арулыкым кучаш туныктена. Лавыран кӱмыж-совлаштым шке мушкыт, койкыштым шке поген шындат. Ачашт дене пырля шырчык омартам ыштылыт, – ойла тудо.
Сай, шотан еҥ лийышт…
Валентина Ильиничналан икшыве-влак дене шуко шинчылташ логалеш. Данирым эскерыман, Дилям школлан ямдылыман. Тидын шотышто тудлан пелашыже кугун полша. Изи Диля дене коктын шуко жапым эртарат, тӱрлӧ темылан мутланат, возат, лудыт.
Данир спортлан кумылан, футболла модеш, туризм дене заниматла, тыгак кушташ коштеш.
Данир районышто эртыше мини-футболла модмо соревнованийыш коштын. Тыгак шукерте огыл школ коллектив дене пырля Озаҥыште эртыше тӱнямбал конкурсышто лийын, йоча-влак 1-ше ден 2-шо степенян диплом-влак дене палемдалтыныт.
– Жапым пырля эртараш тыршена. Кастене уш-акылым пойдарыме модыш дене модына. Кӱтӱш пырля каена, пӱртӱсыштӧ каналтена.
Икшывым йӧратен моштыман, уке гын еҥ икшывым ончаш налын от керт ыле. Тиде кок йоча сай, кӱлешан, палыме еҥ лийже манын шонем. Тунам аважат ала изиш аптырана ыле. Илыш корныш лектын, ешаҥын, уныкамат пӧлеклат манын ӱшанена, – иктешлыш Валентина Ильинична.
Черновмыт тиде кок йочалан ончыко каяш ӱшаным пуэныт, моло икшыве семын ешыште илаш йӧным ыштеныт да ача-аван йӧратымашыжым пӧлекленыт. Сандене йоча пагыт ача-ава пелен гына эртыже.