Чодыраш поҥгым погаш каен да кокымшо кече мӧҥгӧ ок тол… Паша гыч 17 шагатлан лектын, кушто улмыжым але марте огына пале… Йочам йомын, кычалаш полшыза! МВД-н данныйже почеш, Российыште кажне ийын 180 тӱжем наре еҥ йомеш. Социальный сетьлаште, тыгак ужалыме рӱдерласе да подъездласе, остановкыласе увертарымаш оҥалаште айдеме йоммо нерген уверым эре ужаш перна. «ЛизаАлерт» кычалше-утарыше отряд ынде ятыр ий йомшо еҥ-влакым кычалаш полша.
Марий Эл Республикысе «ЛизаАлерт» отряд нерген пресс-службо направленийжын кугурак пашаеҥже Н.К.Федорова каласкала:
Тау олмеш – рацийым, компасым…
– Марий Элыште «ЛизаАлерт» отряд вич ий ончыч шочын. Тудын расчётный счётшо уке, ме шке пашаланна оксам огына нал. Отрядлан полшаш да таум каласаш ик йӧн гына уло – йомшо айдемым кычалме годым кучылтмо оборудованийым пӧлеклаш. Тиде раций, компас, навигатор, понар, принтер, квадрокоптер да молат.
Марий Элысе спонсорна-влак пӧлек шотеш тӱрлӧ оборудованийым пуат. Соцсетьласе лаштыкыштына нунылан тауштен возена. Тыге республикысе отряднан ынде палаткыже, генераторжо, освещенийже, антенныже, радиостанцийже улыт. Кажне тыгай оборудований кычалме пашаште моткоч полша. Москосо спонсор-влак тыгак пӧлекым колтат.
Айдемым кычалаш полшаш йодмаш-влак отрядышкына кажне ийын шукемын пурат, вет соцсетьла гоч мемнан нерген шукырак еҥ пален налеш. Садлан еҥ-влакымат кажне ийын шукырак кычал муына. Айдеме тӱрлӧ амаллан кӧра йомын кертеш. Икте, чодырам сайын палем манын шонен, тораш кая. Чынжым гын йомаш пеш вашке лиеш. Шоҥгыеҥ-влак вуйуш аҥыргымылан (деменций) кӧра чӱчкыдын йомыт.
Кажне доброволец кӱлешан
– Отрядышкына йодмаш пурымеке, эн ончыч инфогруппына пашалан пижеш. Нуно йомшо еҥ нерген родо-тукымжо, палымыж деч утларак данныйым погаш тыршат да тыгак полиций дене кылым эре кучат.
Кычалме процессым тӱҥалаш данныйым ситышын погымеке, активный манме кычалме пашалан пижына. Но кажне огыл йодмаш годым тиде сомыл марте шуына: шукыж годым айдемын, телефон дене йыҥгыртенак (эмлымвер да моло вере), кушто улмыжым пален налына. Южо случайыште увертарымашым клеитлыме, кӱлеш верыш лектын, еҥ-влакым йодыштмо дене серлагена.
Мемнан отряднан волонтёржо 18 ий деч кугурак кумылан кажне еҥ (тазалык шотышто нимогай нелылык лийшаш огыл) лийын кертеш. Волонтёрна-влак тунеммашым эртат: лекций ден видеообученийлаште шуко пален налыт, чодыраш, олаш лектын, оборудований дене пашам ышташ тунемыт. Отрядыште ятыр ий тыршыше волонтёр-влакат, у еҥ-шамычат улыт. Коллективна икоян, ваш эҥертен, полшен, пашам ыштена.
Мемнан отрядлан кажне доброволец кӱлешан. Полыш пайдам ок кондо, кычалме пашаште нимом ом пале манын шонеда гынат, отрядыште кажнылан сомыл лектеш. Сайтыште регистрацийым эртыза, форумыш ушныза, отряд нерген уверым шке сайтыштыда але блогыштыда вераҥдыза, тыгак шке йолташ ден палымыланда отряд нерген каласкалыза.
Вет кычал мумо кажне айдеме – тиде ойгыш логалше ешлан полыш, тиде полыш ӱшаным пуа.
Айдеме йомын. Мом ышташ?
Кычалаш кунам тӱҥалман? Йочам – палемдыме жап деч пел шагатлан вараш кодмекыже. Кугыеҥымат иканаште кычалаш тӱҥалман: тудо тораш каен шуктен огыл, видеокамер запись-влакымат писынрак ончен шукташ лиеш, тыгак свидетель-шамыч кӱлеш уверым пуэн кертыт, кычалше пий пуш дене муаш полшен кертеш.
Кушеч кычалаш тӱҥалман? Икшыве йомын гын, эн ончыч пӧртым да воктенысе кумдыкым шерын лекса. Йоча иктаж амаллан шкафыш, пӧрткоклаш, кровать йымак шылын, иктаж вере мален колтен – тыгай случай-влакат чӱчкыдын лийыт.
– Айдеме йоммо нерген полицийыш йодмашым возыза. Йодмашым иканаште приниматлышаш улыт, кум кечым вучыман огыл.
– «ЛизаАлерт» отрядын «шокшо линий» телефонышкыжо 8(800)700-54-52 йыҥгыртыза але lizaalert.org сайтыште йодмашым кодыза. Тушко сутка мучко (оксам тӱлыман огыл) йыҥгырташ лиеш. Йодмашым колтымеке, тыланда йыҥгыртат да мо кузем йодыштыт, вашмутым пуымо годым чын информацийым каласыман. Тыгай годым кажне деталь полшен кертеш.
– Йомшо еҥын йолташыже, палымыж дек йыҥгыртен йодыштса. Йоча йомын гын, пырля тунемме ӱдыр-рвезе-влак да нунын ача-авашт, туныктышо да тренер-шамыч деч йодыштса. Икшывыдам муында гын, нунылан тидын нерген увертараш ида мондо.
– Кычалмашке шукырак еҥым ушыза, поснак – йомшо еҥым чурийже дене палыше-шамычым. Опытан поисковик-влак дене пырля нунын полышышт эн кӱлешан лийын кертеш.
– Кычалме годым ик еҥ мӧҥгыштӧ кодшаш. Йомшо еҥ мӧҥгыжӧ толын пура гын, тидын нерген моло-влаклан увертарыман.
– Ориентировко-влакым полиций але «ЛизаАлерт» отряд дене кутырен келшыде вераҥдыман огыл. Нуным вераҥдаш огыл манын тӱрлӧ амал лийын кертеш: мутлан, тыгай ориентировкым ужын, мӧҥгӧ гыч шылын куржшо подростко эшеат тораш кая.
– Увертарымашым вераҥдымыда годым шке телефон номердам ида палдаре. Осал пашам ыштыше еҥ-влак тидын дене пайдаланен кертыт.
12 ий наре
«ЛизаАлерт» поро кумылым ончыктымо кычалше-утарыше отряд Российыште 2010 ий октябрьыште ышталтын. Ты отряд олалаште да чодыраште йомшо еҥ-влакым кычалме сомылым шукта. Тыгай мероприятий-влак «ЛизаАлерт» отрядын доброволец-шамычын вийыштлан кӧра эртаралтыт. Кызыт ты отрядыш Российын 64 регионжо гыч 30 тӱжем наре еҥ пура. Кажне отряд 25 направлений дене пашам виктара: координатор, инфорг, связист, картограф, кинолог, регистратор-влак, беспилотный авиаций дене пашам ыштыше-шамыч да молат.
Российыште 12 ийыште отряд 186 тӱжем наре йодмашым налын. 159 тӱжем наре еҥым кычал мумо. Нунын кокла гыч 135 тӱжем нарыжын илышыжым утарен кодымо.
Марий Элысе «ЛизаАлерт» отрядыш ӱмаште 210 йодмаш пурен. 163 еҥым да 15 еҥын капшым кычал муыныт.
Ныл ияш ӱдыр лӱмеш
2010 ий 13 сентябрьыште Моско областьысе Орехово-Зуево олаште Лиза Фомкина йомын. Ныл ияш ӱдыр кокаж дене пырля чодыраш каен да мӧҥгыжӧ пӧртылын огыл. Нуным вич кече иктат кычалын огыл манаш лиеш. Йоммышт нерген увер интернетыш логалмеке гына ятыр еҥ чодыраш кычалаш каен. Лизам муыныт, но вараш кодыныт… Кеч ик кече ончыч кычалаш тӱҥалыт гынат, тиде историйын мучашыже йӧршеш весе лийын кертеш ыле.
Ӱдырым кычалмашке 500 наре доброволец ушнен, чодыраште да олаште кажне метр кумдыкым шерыныт. Кычалше-влак кокла гыч ны Лизам шкенжым, ны тудын аважым иктат пален огыл гынат, нуно полшыде кертын огытыл.
Лиза, йоммекше, индешымше кечынже (!) кылмен колен, а луымшо кечыжлан тудын капшым муыныт.
Тиде случай деч вара, тыгай тетла ынже лий манын, Лизам кычалаш полшышо волонтёр-влак иквере ушнаш шонен пыштеныт. 2010 ий 15 октябрьыште «ЛизаАлерт» кычалше-утарыше отряд ышталтын. Тудын тӱҥ шонымашыже – йоча-влакын лӱдыкшыдымылыкыштым да илаш праваштым аралыме верч шогаш.
Жап эртыме семын отрядыш йоча-влакым гына огыл, кугыеҥ-шамычымат кычалаш полшаш йодмаш-влак пураш тӱҥалыныт. Полшыде кертын огытыл. Отряд кугемын да пеҥгыдемын, опытым поген.
Таче поро кумылым ончыктымо кычалше-утарыше отряд – тиде коммерческий огыл объединений. Тудын тӱҥ задачыже – чыла категориян йомшо еҥ-влакым кычалмаште писын реагироватлаш да муаш пошлшаш.
«ЛизаАлерт» отрядын соцкыл лаштыкше да Н.Федорован альбомжо гыч налме фото-влак.