2019 ий июньышто Эстонийыште илыше марий этнолог Людмила Ямурзина ден Финляндийыште илыше палыме профессор, финн этнолог Ильдико Лехтинен Пошкырт кундемыште экспедицийыште лийыныт.
И.Лехтинен марий калыкын илышыжым, тӱвыражым шукертсек шымла. Учёный икымше гана Пошкырт кундем Мишкан районыш 1980-ше ийлаште миен. Тылеч варат марий-влакын илыме тӱрлӧ верлашкышт экспедиций дене коштын, тӱрлӧ йодышым шымлен. Тудлан марий тӱвыран да марий ӱдырамашын илышыже путырак оҥай темыла чучын.
Марий шымлызе-влак коклаште марий ӱдырамашым тӱрлӧ могырым шымлыше, культурын элементше-влакым лончылышо шымлызе шагалрак. Марий ӱдырамаш дене кылдалтше темым историй науко кандидат Тамара Молотова ден Галина Шкалина шке пашалаштышт тарватеныт. А эн кугу шымлымашым Ильдико Лехтинен эртарен манаш, очыни, чын лиеш. Шуко пашаже финн йылме дене савыкталтын, тыгак рушлат уло. Икмыняр пашажым марий йылме денат муаш лиеш. Теве 2009 ийыште «Ош Юмын ӱдырышт-влак» книга лекте. Тушто Морко район Унчо кундемысе ӱдырамаш-влак нерген возен.
«Пытартыш жапыште мый Эстонийыште илыше марий ӱдырамаш ден эрвелмарий ӱдырамаш-влакым шымлем, – каласыш Л.Ямурзина. – Сандене Ильдико дене ты паша пырля ворандараш да шочмо Пошкырт кундемышкем каяш кутырен келшышна. Жапна шукак огыл ыле, сандене Ильдикон тошто палымыже-влак деке кайышна. Мыланна экспедицийым эртараш туныктышо-ветеран Рита Каникеевна Ялаева полшыш. Тудо Ильдико толмо годым ондакат тӱрлӧ верыш кондыштарен ыле. Тыгак изи огыл полышым Мишкан район администрацийыште пашам ыштыше еҥ-влак пуэныт».
Экспедицийнан тӱҥ йодышыжо – пытартыш гана вашлиймаш деч вара могай вашталтыш лиймым пален налаш. Тудо шке информантше-влак дене 5 ий але 15 ий ужын огыл. Южыжо, очыни, тиде вашлиймашым вучен шуктен огыл, вет тӱҥ шотышто шымлымаш годым шоҥгырак ӱдырамаш-влак деч йодыштыт.
Тыгак марий яллаште да олалаште илыше марий-влакын кызытсе илышыштым рашемдаш шоненыт. Тидлан эн ончыч Мишкан район Чорай селашке кудалыныт. Тусо школышто нуным туныктышо-активист ден селаште илыше шоҥгырак ӱдырамаш-влак вученыт. Эн ончыч уна-влаклан Яныш Ялкайн лӱмеш историко-краеведческий тоштер мучко экскурсийым эртареныт.
Шымлызе-влак Корак ялыште марий сӱаным онченыт. А вара Пӱрӧ районысо Кужнур ялыште марий калык нерген каласкалыше тоштерыште ятыр уым пален налыныт. Мишкан район Арзамат ялыште илыше 94 ияш ковай нунылан шке илыш пӱрымашыж нерген каласкален. Ковай кызытат газетым лудеш да ургымо машинке дене урга.
Мишкан районысо Озерка ялыште шымлызе-влак сӱретче Светлана Шамаеван выставкыжым онченыт. А Бирск (Пӱрӧ) олаште И.Лехтинен 1988 ийыште палыме лийме информантшым кычал муын да туддене мутланен.
Учёный-шамычым Мишкан селаште Рита Ялаева, а Пӱрӧ олаште Галина Ямурзина уна семын онченыт. Тыгак нунат ятыр увер дене палдареныт.
Экспедиций годым тора гыч толшо уна-влак дене мутланеныт гына огыл, нунылан тӱрлӧ программым ямдыленыт, марий кочкыш дене сийленыт. Чынжымак, ӱстел сийым поген моштымаш, лишыл еҥже дене мутланымаш да могай сурт-оралте, озанлык улмат оза-влак да тыгодым ӱдырамаш нергенат ятыр уверым пален налаш полшат.
«Кажне суртышто мемнам мелна дене сийленыт, мончашке ӱжыныт. Йоча жап гыч йӧратыме шем мончашке пурымемлан моткоч куаненам, – иктешлен каласыш Людмила Ямурзина. – Мутат уке, марий ӱдырамашын илышыже олашке илаш куснымылан вашталтеш. Ӱдырамаш-влакын илыш-йӱлам шуктымыштым, пӧртым але пачерым яндарын кучымыштым ужын, икте-весе кокласе кылыштым шекланен, традиционный культурыштым пален налаш йӧн уло. Цивилизаций ӱдырамашын илышыжым куштылемдаш полша, сандене тудо шке озанлыкшым сӧрастараш да кидпашам шукташ шукырак жапым ойыра».
Кызыт Л.Ямурзина Эстонийыш тӱрлӧ ийлаште тӱрлӧ амаллан кӧра толшо да тушан илаш кодшо марий ӱдырамаш-влакын илышыштым шымла. А И.Лехтинен дене коштмо экспедиций тудлан кугу полышым, опытым пуэн. «Тудын гае мудреч, опытан, чот тыршыше, чытыше наставникым муаш неле. Мыланна пашаштына полшышо чыла еҥлан таум ойлена. Тиде полыш мыланна путырак шергакан», – мане Мишкан селан ӱдыржӧ Людмила Ямурзина.