Еш илышым кузе саемдыман? Вате-марий кокласе кылым кузе пеҥгыдемдыман? Йочам кузе чын ончен куштыман? Нине да моло йодышлан кодшо кечылаште Йошкар-Оласе «Интеллектуал» культурно-информационный рӱдерыште Хант-Манси кундем гыч толшо психологий шанче кандидат, этнопсихолог Нина Геннадьевна Айварова вашмутым пуыш.
Нина Геннадьевна Оршанке район Тошто Крешын ялеш шочын-кушкын. Оршанке педучилище деч вара Тошто Крешын школышто вожатыйлан кок ий пашам ыштен. Варажым Москосо Ленин лӱмеш кугыжаныш педагогике институтышто психологий да педагогике факультетыште тунемын. Дипломым налмеке, Йошкар-Олаште Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышто психологий да педагогике кафедрыште тыршаш тӱҥалын. Ешан, кок эрган лиймеке, паша корно тудым Хант-Манси кундемыш наҥгаен. Югорск оласе университетыште тудо 20 ий тыршен.
Кызыт – сулен налме канышыште. Югорскысо ик школышто подростко-влак дене пашам ышта, тыгак еҥ-влак дене частный практикым эртара. Этнопсихологий дене кылдалтше ятыр шымлыме пашам возен.
Мудреч лийман
Украиныште спецопераций эртаралтеш, пӧръеҥ-влакым мобилизацийыш наҥгаят. Тыгай ситуацийыште кажнылан неле, поснак – пӧръеҥ-влаклан. Сандене тыгай годым ӱдырамаш шортын, ойгырен шинчышаш огыл, а шкем кидыш налшаш, мудреч (мунло) лийшаш.
– Кызыт калыкыште чот тургыжланымаш шижалтеш. Ӱдырамаш-влаклан тидын шотышто кузе-гынат полшаш тыршем. Эҥырен, лӱдын шинчен, тудо пеш шуко вийым (энергийым) йомдара. Шот дене илаш кӱлеш. Пӧръеҥ-влаклан куштылго лийже манын, ме эҥертыш лийшаш улына. Нунын пӧртылмыштым чот вучыман, полшыман, йӧратыман, но нуным утыждене чаманыман огыл, – мане Н.Айварова.
Шкем гына шоныман огыл
Нина Геннадьевнан мутшо почеш, кызыт шуко еҥ йоча гай шонкала. Сандене тудо тыгай еҥ-влак дене ятыр пашам ышта, нуным вес семын, кугыеҥла, шонаш туныкта. Эгоцентризм – йоча гай шонкалымашын тӱҥ палыже. Тыгай годым айдеме шкенжым веле шона, ужеш, йӧрата, а еҥым шотыш огеш нал. Тыге шуко еш шалана.
– Кызыт ме шкем ончен куанаш тунемына. А тидыже йоча семын шонкалымашлан шотлалтеш. Пытартыш жапыште шукын селфим ышташ йӧратат. Уремыште ме ончыкылык авам, пелашым огыл, а шкем йӧратыше-влакым ужына. Тиде койыш сай ешым чоҥаш чаракым ышта.
Тыгай ӱдырамашын йочаже уремыште кычкырлаш, шорташ тӱҥалеш гын, тудо «Еҥ-влак коклаште шочшем мыйым намысыш пурта» манын шоналта. Ава кугыеҥла шонен мошта гын, йочан молан тыге коймыжым умылаш тырша да полша ыле.
Ӱдырамаш-влак дене таҥастарымаште, пӧръеҥ-шамыч кандаш пачаш шагал мутланат. Тудо пашаштат кутырен ситара. Мӧҥгӧ пӧртылмеке огеш мутлане гын, шотан ӱдырамаш тидым сайын умыла, а эгоцентричный койышан огеш умыло. Але пӧръеҥ иктаж йоҥылыш пашам ыштен колта гын, тыгай ӱдырамаш вигак пелашыжым игылташ тӱҥалеш. Ушан ӱдырамаш марийжын молан тыге ыштымыжым эн ончыч умылен налеш да ончыкыжым кузе лияш туныкта.
Йоча семын шонкалымаш еш гыч лектеш. Российыште шуко ешыште ӱдырамаш – оза. Шочшышт олмеш чыла ыштат, задачыштым шкеак решатлат, пелашыштын сомылыштым шке ӱмбакышт налыт. Мутлан, ӱдырамаш шкан келшыше йочасадыш икшывым колта, ипотекым налеш, тулеч моло кугу пашам ышта. Ӱдырамаш-влак тыге эре ыштат гын, шочшышт, пелашышт эре йоча лийыт. Нуно кугыеҥла шонаш огыт тунем. Марлан каенда гын, пелаш шеҥгелне илыза, – ойла Нина Геннадьевна.
Ӱдырамаш кече гай волгыдо лийшаш
Ешыште ӱдырамашын рольжо моткоч кугу. Пӧръеҥ ешлан вуйын шога гын, ӱдырамаш ешыште кылым саемдышаш. Вате-марий икте-весым умылен илат, ваш-ваш йӧратат, полшат гын, икшыве пиалан кушкеш, илышыште шке вержым куштылгын муэш. Икшывым шот дене ончен куштыман, сай койышым таптыман – кушкын шуын, тудо илышыжым шке чоҥен моштыжо да пиалан лийже.
Умбакыже 14 октябрьыште лекше у номерыште лудса.