Эрдене куд шагатлан кынелыт. Зарядкым ыштат, пӧлемыштышт эрыктат. Вара кажныже шкаланже эр кочкышым ямдыла, кочкеш да пашаш лектын кая. Кӱлеш кочкыш сатумат тыште илыше еҥ кевытыш пурен налеш. Тудо паша верыш миен шуын але уке – телефон дене организацийыш йыҥгыртен йодыт але шкеак миен тергат. Кастене паша гыч толшо еҥым терген пуртат. Тыште кочывӱдым йӱаш, вуйушым аҥыртарыше тӱрлӧ веществам кучылташ ок лий.
Тиде вер исправительный рӱдер маналтеш. Марий Элысе уголовно-исполнительный системыште исправительный рӱдер семын пашам ыштыше кызыт кок участке уло: Медведево район Светлый посёлкышто да Медведево посёлкышто. Эше ик тыгай рӱдер кызыт Светлый посёлкышто чоҥалтеш. Медведево посёлкысо рӱдер 56 еҥлан келыштаралтын. Исправительный рӱдерын начальникше Антон Ковенков шукерте огыл журналист-влаклан полат мучко изирак экскурсийым эртарен, режим дене палдарен да йодыш-влаклан вашештен.
Колоний олмеш – рӱдер
Тыгай исправительный рӱдерлаште тӱрлӧ преступленийлан мут кучышо еҥ-влак илат. Шукыж годым эрык деч посна кодымо верласе судитлалтше-влакым тышке кусарат. Судын пунчалже дене келшышын нуным виеш пашам ыштыкташ палемдыме. Колоний дене таҥастарымаште, рӱдерыште условий икмыняр пачаш сайрак: тыште эрык шукырак пуалтеш, телефон, ноутбук, планшет дене пайдаланаш лиеш, пашаш шке кудалыштыт. Но эрык деч посна кодымо верла гыч рӱдерыш кусаралташ манын, судитлалтше еҥ судлан да исправительный тӧнежын администрацийжылан ончыктышаш: тудо калык коклаште лийын да пашам ыштен кертеш. Судын пунчалже почеш, осал пашам ыштыше еҥым, мутлан, шолыштмылан але моло «куштылго» преступленийлан, иканаште исправительный рӱдерышкат колтен кертыт.
Дисциплиным пудырташ ок лий
Судитлалтше закон почеш шкаланже шке паша верым ойырен налын огеш керт. Ты рӱдер гыч утларакшым кок организацийыш пашаш коштыт: канцеляр сатум ямдылыше да Йошкар-Олам тӱзатыме паша дене кылдалтше предприятийлаш. Судитлалтше-влаклан пашадар тӱлалтеш. Пунчал почешак тушечын 5-20 процентым кучен кодат. Рӱдерым почмеке, 2019 ий январьыште, тыште улшо судитлалтше еҥ-влакын кокла пашадарышт 14 тӱжем теҥге лийын гын, кызыт 25 тӱжем теҥге марте кушкын.
Пашаш колтымо деч ончыч рӱдерыш толшо судитлалтше еҥын могай улмыжым шымлат, мом ыштен моштымыжым пален налыт, тазалыкшым тергат. Тылеч вара гына тудым могай пашаш колташ лиймым рашемдат. Судитлалтше темлыме паша вер деч отказатлалтын ок керт. Паша верыште дисциплиным пудырташ ок лий. Жапыштыже толман, жапыштыже кайыман. Кочывӱдым йӱаш, тӱрлӧ веществам кучылташ, икте-весе дене вурседылаш ок лий.
Медведево посёлкысо исправительный рӱдерыште 40 пӧръенлан да 16 ӱдырамашлан верым келыштарыме. Кызыт тушто 39 пӧръеҥ да кок ӱдырамаш илат.
Икымше пачаш административный блоклан ойыралтын: дежурный службо, досмотрым эртарыме пӧлем-влак, инспектор-шамычын кабинетышт, правилым пудыртышо-влаклан кок пӧлем да ик лӱдыкшыдымылык пӧлем (тушто шкенжым удан кучышо судитлалтше еҥым моло-влак деч посна кучат).
Ӱдырамаш-влак кокымшо пачашыште илат. Туштак кочкаш шолтымо, кочмо, воспитатлыме пашам эртарыме, вургемым мушмо пӧлем-влак улыт. Кечыгутлан режим кажныжын тӱрлӧ. Икте вич кече пашам ышта да шуматкече-рушарнян кана гын, весе, кок кечым коден, пашаш коштеш, кумшо йӱд сменыште пашам ышта.
Южгунам судитлалтше еҥ паша верым коден кая. Эрык деч посна кодымо вер дене таҥастарымаште, тыште тудо телефон дене пайдаланен кертеш. Тудо, мутлан, мӧҥгыжӧ йыҥгырта, тушто тудлан неле мутым ойлат, вурседылыт. Айдемын кумылжо вашталтеш, сырымыж дене ешыште лекше нелылыкым кораҥдаш паша гыч лектын кая. Тыгай годым судитлалтше шотышто тергымашым эртарат да рӱдер гыч эрык деч посна кодымо верыш кусарат.
– Наказатлымашын ты видшым ончалаш гын, тудо тӱрлӧ могырым йӧнан, манаш лиеш. Судитлалтше-влакым рӱдерыште кучаш кугыжаныш оксам шуко огеш ойыро. Кужу жап эрык деч посна кодымо верыште лийше еҥланат куштылгырак: тудым иканаште еҥ-влак коклаш луктын огыт колто, тудо шкаланже паша верым кычал коштшаш огыл. Тыге судитлалтше еҥ эркын калык коклаште илаш тунемеш. Рӱдерыште айдеме тӱрлӧ могырым шуаралтеш. Тыште шкалан гына ӱшаныман: мӧҥгысӧ семын тудлан кочкаш шолтен але арулыкым ыштен огыт пу. Шкем арун кучыдеат ок лий, уке гын моло-влак коклаште тудлан йӧндымӧ лиеш. Айдеме тыште сай могырыш вашталтеш, тидым ме, рӱдерыште пашам ыштыше-влак, ужына да шижына, – манеш А.Ковенков.
Шолыштмылан логалын
Николай Трапезниковлан – 22 ий. Тудо ты рӱдерыште ныл тылзе ила. Ончылно – эше кандаш тылзе. «Город» МУП-што дорожниклан пашам ышта. Йӱд сменыш коштеш, мийымына годым тудым пӧлемыштыже вашлийна. Рвезе книгам лудеш ыле.
– Мӧҥгем гыч металлым шолышт сдатленам. Садлан ача-авам коклаште кызыт – умылыдымаш, вашла шагал кутырена. Но мый нунылан ӧпкем ом кучо, вет шке титакан улам. Пӧлемысе пошкудем-влакым шуэн вашлиям. Нуно кечывалым пашам ыштат, мый – йӱдым. Пашадар сай, – манеш рвезе.
Ешымат чумырат
Нуно ты рӱдерыште палыме лийыныт. Иван ӱмаште мартыште тышке кусаралтын, Александра – тудо ийынак июньышто. Пӧръеҥ Йошкар-Ола гыч, а Саша Озаҥ олаште илен, ужалышылан, вара менеджерлан пашам ыштен. Иван 24 ияшыж годым эрык деч посна кодымо вер гыч лектын, икмыняр жап гыч йоҥылыш пашажлан адак шым ияйлан эрык деч посна кодын. Александра Иванлан иканаште келшен. Пел ий гыч нуно сӱаным ыштеныт. Вате-марий коктынат Йошкар-Олаште пырля пашам ыштат. Эрдене куд шагат деч ончычак пашаш шке машинашт дене лектын кудалыт.
– Колоний гыч Марий Элысе исправительный рӱдерыш логалам манын пален налмекем, ончыч кумылем волен ыле. Вет Озаҥыштат тыгай рӱдер уло. А кызыт нимолан ом ӧкынӧ, тыште Иваным вашлийынам. Пел ий келшымеке, тудо марлан лекташ темлен. Сӱан деч ончыч шуко шонкаленам: марлан лекташ але уке, чыным ыштем але уке. Чонем йодмо почеш ыштенам да йоҥылыш лийын омыл. Пелашемлан чыла шотыштат ӱшанем, тудо мыйын эҥертышем. Каныш кечым пырля эртарена, ончыкылыклан коктын планым ыштена, – манеш Александра.
Авторын да Марий Элысе УФСИН гыч налме фото-влак.