Сергий ача У Торъял район Элембай ялыште верланыше храмыште пашам ышта. Ты черке ялыш пурымо годым вигак шинчашке перна, кумылым савыра. Торъял кундемыш миен коштмына годым тышке пурен лекде, Сергий ача дене палыме лийде, мутланыде ышна чыте. Тудо мыланна Элембай черкын эртыме корныжо да кызытсе илышыж нерген каласкалыш, черке воктене чоҥалтше оралте-влакым ончыктыш, ты ял деч ӧрдыжтырак верланыше памаш дек намиен коштыктыш… Тыште мом ужынна, мом шижынна да мом умыленна – уло кумылын тыланда каласкалена.
Тыге лийын…
Элембай черкым 1911 ийыште чоҥен шуктымо. Тудо преподобный мученик Андрей Критскийын л¢мжым нумалеш. Черке Норильск оласе 1-ше гильдий купеч Иван Васильевич Малангинын полшымыж дене чоҥалтын.
– У Торъял тоштерыште вӱргене дене ыштыме оҥа аралалтын. Тушто возымо: «Сей храм воздвигнут в память об усопшем рабе божьем Андрее и в память о чудесном спасении семьи Александра III».
Ме палена: 1888 ий 17 (29) октябрьыште Харьков ола воктене поезд кумыкталтын. Тушто император Александр III ешыж дене лийын. Шукын коленыт, но кугыжа еш илыше кодын. Нунын утаралтмышт лӱмеш Российыште шуко храмым чоҥеныт. Мемнан черкына – нунын кокла гыч иктыже. Садлан тиде храмын историйже кугыжа еш дене кылдалтын, манаш лиеш, – каласкалыш Сергий ача.
1935 ийыште Элембай храмым петыреныт да тушан школым почыныт, школ пелен мастерской лийын. 2006 ийыште Юмылан ӱшаныше-влак черкым ачаленыт. 2010 ийыште черкын настоятельжылан Сергий Бажановым шогалтыме.
Тошто юмоҥа-влак
– Ончыч мый Волжск оласе черкыште пашам ыштенам. Тышке толмем деч ончыч мылам святой Андрей Критский лӱмеш юмоҥам пӧлеклышт. Ты юмоҥалан – 100 ий. Тыгай тоштым кызыт муаш неле. Мыланем тиде пӧлек Элембай черкыште пашам ышташ Юмын благословенийже гай лийын, – манеш Сергий ача.
Элембай черкысе эше ик юмоҥа – храмым чоҥышо Флор ден Лавр лӱмеш. Тудат моткоч тошто. Сергий ачан каласкалымыж почеш, черкыш толшо-шамыч нине святой-влаклан сурт вольык верч кумалыт. Элембай воктене Флор ден Лавр лӱмеш памаш уло. Тыге ойлат, пуйто шукерте ожно ик пӧръеҥ юмоҥам ужален коштын улмаш. Тудын имньыже ты ялысе ик памаш курыкым кӱзен кертын огыл, чыгынен шогалын. Пӧръеҥ тышан малаш кодын да омыштыжо й¢кым колын: «Флор ден Лавр лӱмеш юмоҥатым кодо». Ужалыше тыгак ыштен, юмоҥам коден. Тыге имньыже курыкым к¢зен кертын…
Элембай черкын эше ик поянлыкше – Грецийысе Афон курыкышто возымо да Пантелеймон лӱмеш святитлыме юмоҥа.
ИСТОРИЙ ГЫЧ
Святой Андрей Критский юмоҥа-влакым пытараш тӧчышӧ византийский император Константин Копронимлан (718-775) ваштареш шоген, юмоҥа-влакым аралаш йодын. Тидлан кӧра император тудым тюрьмаш шынден, казнитлаш да капшым эҥерыш кудалташ кўштен. Калык Андрейын капшым луктын да тоен. Тылеч вара Андрей Критский юмоҥалаште сӱретлалтеш, юмоҥа-влакым аралыше святойлан шотлалтеш.
Патыр-влак Юмым «нумалыт»
Элембай черке воктенак пу дене чоҥымо чатката оралте коеш. Тудо У Торъял краеведений тоштерын ик ужашыжлан шотлалтеш. Но протоиерей Сергий Бажанов ты полат нерген моло деч шукырак пала. Молан манаш гын оралте лачак тудын шонымыж почеш чоҥалтеш. Тидын нерген черке пашаеҥ мыланна тыгерак каласкалыш:
– Ончыч ме тыште рушарня школлан йӧрышӧ оралтым чоҥынена ыле, но тидлан оксам муаш куштылгыжак огыл. Вара тысе администраций дене пырля проектым ямдылыме, ончыкылык орын эскизшым ыштыме. Тыге верысе инициативылан полышым пуышо республикысе программыш ушнымо. Самара кундемыште «Духовно-культурный кремль Богатырская Слобода» р¢дер уло. Ты проект лач тудын паша опытшо негызеш ышталтын. Ынде ме кажне ийын йоча да самырык-влакым пырля погена, мутланена, т¢рлӧ модышым эртарена. Заставе – шкенан т¢выранам, й¢ланам, историйнам аралыме вер. Тыште ме святой Русь годсо ш¢лышым иландарена.
Кӧ тыгай богатырь? Тиде мут кок шомак гыч лийын: «бог» ден «тырить». «Тырить» манмыже ожно «нумалаш» манмым ончыктен. Тугеже патыр-влак шке чоныштышт Юмым коштыктеныт. Садлан нуным виян, сеҥаш лийдыме, порылыкым кондышо, осал ваштареш шогышо семын палена. Ме чыланат шӱм-чонна дене патыр лийшаш улына. Тидлан чонышто Юмым ашныман.
Модыш полшымо дене йоча-влакым поро ден осалым ойыраш, илышым умылаш туныкташ лиеш. Мутлан, кредалын модмо деч ончыч нуно икте-весыштлан вуйым сават, модмо деч вара ӧндалалтыт. Тидыже икте-весым пагалаш туныкта. Сеҥалташат тунемман. Южо икшыве сеҥалтмекыже шортеш, йӧслана. Тыгай йоча дене мутланена, чыла умылтарена. Южгунам икшыве-влак сырат, шыде лийыт. А тыгай койышлан кӧра айдеме «сокырыш» савырна. Адак умылтарена: айдеме чынже денак патыр гын, тудо огеш шыдешке, нерым ок кадыртыл. Икманаш, чыла тиде – йоча-влакым туныктымо, воспитатлыме паша.
Сергий ача мемнам заставын полатышкыже унала ¢жӧ. Полат кок пачашан. Уна-влакым тушко кугу капка гыч пуртат. Капка ӱмбалне – часамла («надвратная часовня»). Тыгайже акрет Русь пагытыште кеч-могай олаш, кремльыш пурымо капка ӱмбалне лийын. Тудо – аралтыш. Тысе заставын часамла кӧргыштыжӧ икмыняр палыме еҥ (персонаж) сӱретлалтын: Илья Муромец, шулдыран сарзе Михаил Архангел, Иоанн Предтеча, Вратарница (Иверский Юмынава). Йоча-влаклан тыште экскурсий эртаралтеш. Экскурсий годым икшыве-влак Российын историйжым шарналтат. Теве, мутлан, часамлаште тыгак 1380-шо ийыште Куликово кундемыште кредалмашлан пӧлеклалтше сӱрет уло. Заставе кӧргыштӧ кызыт чоҥымо паша кая. Ончыкыжым икшыве-влак патыр-влакын чийыме вургемыштым, ӱзгарыштым (доспехым, кольчугым да молымат) аралыме пӧлемым – арсенальный башньым – ужын кертыт. Тыгак Кирилл ден Мефодийлан пӧлеклалтше класс лиеш. Тыште йоча-влаклан руш возыктышын историйжым каласкалат, кумылан-влакым пера дене сераш туныктат.
Еш, йоча-влак да Юмо…
Сергий Бажанов дене йоча-влак, нуным воспитатлыме нерген ойым лукмеке, ме илыш, айдеме койыш, умылымаш нергенат ятыр мутланышна.
– Ме йоча-влакым тынеш пуртена, йӧратен ушнышо да ешым чоҥышо-влакым венчатлена. Калык дене мутланена, веран негызше-влак нерген умылтараш тыршена. Вет южо еҥ раш огеш умыло: мо тыгай еш, мо тыгай йӧратымаш? Изи нелылык лиешат, ойырлат, еш шалана. Йочам, тынеш пурымеке, черкыш коштыкташ тыршыман. Айдеме изинекак ты шӱлышым шижын, черкыште мо ышталтмым ужын, Юмын храмым пален кушшаш. Эше ондак ида ман. Йоча-влак чыла умылат. 13-14 ияш подростко-влаклан те нимом умылтарен огыда сеҥе. Шочшыда уремыште, телевизорышто, тӱрлӧ гаджетыште шучко илыш сӱрет-влакым, осал койышым, торжалыкым ужеш. Тыгай годым «эше ондак» манын, нигӧ ок ойло. Осалжым чыланат изинек палат, а святой да поро шӱлышым – уке! — палемда Сергий ача.
Ожно Элембай черке воктене шӱкым кышкыме вер лийын гын, кызыт тыште у илыш т¢злана. Кажне ийын Элембайыш пашаче бригаде погына. Кумылан-влак йыр вершӧрым эрыктат, ачалкалыме сомылым шуктат, оралте-влакым чоҥат. Ончыкыжым тыште эшеат чапле, пайдале пашам шукташ келшен толшо вер лиеш манын ӱшанен кодына.
Алёна Яковлева
