Тиде самырык ӱдырамаш еҥ коклаште вигак шинчалан перна: кече гай ӱпан, шымавуч гай капкылан, мотор шинчаончалтышан. Ошкыл колта – пуйто лыве чоҥешта.Тудо моло деч тӱжвал сын-кунжо дене веле огыл, кӧргӧ чон-поянлыкше да мастарлыкше денат ойыртемалтеш. Евгения – марий дизайнер. Шкешотан, моло деч ойыртемалтше вургем, арвер, сӧрастарыме ӱзгар-влакым ямдыла.
Марий улмыж дене кугешна. Тидым шке пашаже-влак гоч ончыкта, самырык-шамычым марий тӱран, орнаментан вургемым чияш кумылаҥда. Интернет гоч марий орнаментан пашаже да марий койыш дене палдара. Туддеч шуко сайлан тунемаш лиеш да кӱлеш. Уло тудын шке почеркше, шке налшыже.
Кушеч тиде кидмастар? Кӧлан тунем лектын? Кӧ тудым тидлан туныктен? Кушеч мастарлыкше? Кузе жапым муэш? Чыла нине йодышлан таче вашмутым кычалына.
Китайыштат, Израильыштат
Женя Кошкина Волжский район Купсолаште шочын. Кызыт ты районысо Приволжский посёлкышто ила. Тудо изиж годсек мастар ӱдыр кушкын. Мо шкенжым шарна, эре мо дене гынат заниматлен: тӱрлен, пидын, урген. Шкаланже гына огыл, родо-тукымжыланат. Эше изиж годымак аваже Людмила Леонидовна Кошкина тудлан спицым кучыктен да пидаш туныктен. Тиддеч вара ӱдыр ты сомылым йӧратен шынден. Нунын ешыште чылан гаяк кидмастар улыт. Кокаже Лидия Степанова моторын тӱрлен, ачаже Александр Михайлович (тудо ты тӱня дене чеверласен) сӱретлен, почеламутым возкален. Женя ден Олеся шӱжаржылан ты мастарлык куснен. Олеся марий сувенир-влакым ышта, тыгак кызыт фоамиран гыч пеледыш-влакым пога.
Сайын сӱретлымыжым ужын, аваж ден ачаже Евгениям Йошкар-Оласе талантан йоча-влаклан 1-ше номеран интернат-школыш тунемаш колтеныт. Ӱдырын тунамак чылалан тунеммыже шуын, пу гыч пӱчкедаш кумылжо лектын, садлан интернат-школ деч вара Волжскысо ик училищыш плотник-столярлан тунемаш пурен. 18 рвезе коклаште ик ӱдыр гына лийын. Ӱдыр улат манын, Евгениям иктат чаманен огыл, рвезе-шамыч дене пырля чыла занятийыш коштын, мом йодыныт – чыла ыштылын. Шукылан тыште тунемын, кызытат мебельым ыштен мошта. Йолташыже-влак тудым пагаленыт. Училище деч вара 2001 ийыште Озаҥысе куштылго промышленность техникумыш художник-модельерлан тунемаш пурен. Шонымашыже шукталтын. Ынде тудо дипломан модельер лиеш: шканже, палымыже-влаклан мотор деч мотор вургем, арвер-влакым ыштылаш тӱҥалеш. Да тыршенак тунемын. Но самырык ӱдырым йӧратымаш авалтен. Тудо марлан лектын. Дима эргышт шочын. Тыге тунеммым кудалташ верештын (Евгениян пелашыже самырыкак ош тӱням коден каен, Дима эргыже кызыт Политехыште программистлан тунемеш).
Тачылан Евгения Кошкина марий тӱняште шке вержым муын манын, пеҥгыдын каласен кертына. Тудын шкенжын ойыртемалтше стильже уло, шуко вургемым самырык-влаклан келыштара. Джинс куртко ден йолашыште, футболкышто марий тӱр-влакым ыштылеш. Тиде гына мо? Шӱртӧ гыч крючок але име дене марий орнаментан мотор кардиган, кофто-влакым пидеш. Марий брендан сумка, оксагалта, костюм, тувыр, шергаш, шӱйшер да молат таче шуко еҥын йӧратыме арверышкышт савырненыт, да нуным шуко вере чият: Китайыште, Италийыште, Польшышто, Израильыште.
– Ожнысек марий калык сӧрастарыше ӱзгар-влакым аралтыш семын ужын. Тудын дене оҥым, вуйым, тупым, вуйвичкыжым петыреныт. Садлан ӱдырамаш-влак чӱчкыдын ший окса але каури ракывот гыч ыштыме сӧрастарыме ӱзгарым сакаленыт. Марий тӱр поснак кугу аралтыш семын аклалтын.
Но кызыт национальный украшенийым, марий тӱран тувырым утларакшым лач пайрем годым гына чиена. А мый кажне ӱдырамаш кажне кечын тыгай арверым кучылтшо манын шонем. Садлан эсогыл марий орнаментан шовычым пидаш тӱҥалынам, – ойла кидмастар.
Чынжымак, ожно марий ӱдырамашын ошкыл толмыжым ший окса йӱк гыч палаш лийын. Ӱдырамаш комплект 35 кг нелыт марте шуын да ошкылмо годым тудо мотор йӱкым луктын.
– Мый тошто вургем ден сӧрастарыме ӱзгар-влакым ачален тӧрлымаш уке. Мыланем тошто ден ум иктыш ушаш келша. Тыге чучеш, марий сӧрастарыме ӱзгар-влак ийгот ден модым огыт ончо, нуно эре йодмашан да кӱлешан улыт. А нуным ышташ куатым да куаным (вдохновенийым) шке воктенем улшо мотор пӱртӱс, яндар эҥер, ӱжара, мотор олык деч налам, – манеш тудо.
Ик кардиганым – куд кечыште
А шукерте огыл Евгения Озаҥыште калык да художественный промысел техникумышто ювелирлан тунем лектын. Кызыт ынде металл гычат тӱрлӧ сӧрастарыме ӱзгарым ышта.
– Моткоч оҥай паша. Пеҥгыде металл, шокшо тул… Тыгодым каласен моштыдымо шижмаш шочеш. Марий калык коклаштат металлым левыктен, тӱрлӧ арверым ыштыше ӱдырамаш-шамыч лийыныт. Нуным пагаленыт, тыгай еҥ-влакын умылтараш лийдыме ю вийышт уло манын шоненыт. Нунын ыштыме арверыштым калык медициныштат, вургемыштат, локтымо годымат кучылтын. Тыгак тыгай арвер-влак шке тукымым аралаш полшеныт, – ойла Евгения.
А сеҥымашыже тудын мыняре?!
«Федеральный европейский национально-культурный автономийын» 2018 ийыште лукмо «Лица России ХХI века» книга-альбомыш элыштына илыше тӱрлӧ калыкын чолга 40 еҥже коклашке Евгения Кошкинат логалын.
Евгения шкежат яра ок шинче, мастарлыкшым кушта, конкурс ден фестивальлашке кумылын ушна. 2017 ийыште Россий кӱкшытан «Этно-подиум» конкурсыш «Эр кече» коллекцийым луктын да чылаштым ӧрыктарен. Марий Элым, марий калыкым палыдыме еҥ-влак марий тӱр дене сӧрастарыме вургемым, ӱзгар-влакым ужын ӧрыныт. А Евгениян шочмо калыкше верч кугешнымаш лектын. 2018 ийыште Россий кӱкшытан «Экспериментальный дизайнер» конкурсышто кумшо лийын. Тушко кӱчык жапыште коллекцийым ямдылашыже верештын. Лу наре пашам ыштен шуктен. Чылажымат кид дене тӱрлен. А жюри ондакшым машина дене ыштыме манын шонен, вет ик еҥ кӱчык жапыште тынар арверым тӱрлен шукта манын ӱшанаш нелырак лийын. Тылеч вара «Палэзян» («Праздник рябины») VII тӱнямбал финн-угор молодёжный этнокультур фестиваль (Ижевск), «Этно АртФест» тӱнямбал этнокультур фестиваль (Москва – Лондон) да молат лийыныт. Кажныштыже палыме дизайнер-влак Евгениян ойыртемалтше пашаже-влакым палемденыт.
Кум ий ончыч Марий Эл гыч режиссёр Денис Шаблий Марий Элыште «Не Йыван, или как приручить Богатыря» кӱчык метражан художественный фильмым войзаш тӱҥалын. Евгениям костюм шотышто художник семын ӱжын. Тушто паша шуко логалын, но Женялан чылажат келшен. Тӱҥ геройын кулонжым ужында? Тиде Евгениян пашаже.
– Мый узорышто чӱчкыдын Кечым кучылтам. Кече – марий тӱрыштӧ ик эн виян да волгыдо символ. Тудо илыш вий семын аклалтеш. Кече – порылыкын знакше. Тудо мландыште чыла илышылан вийым, илышым пуа. Осал, пычкемыш деч арала, – каласыш пытартышлан пагалыме кидмастарна.
Теат, пагалыме лудшына-влак, пеленда Кечым нумалза да молыланат тудым пӧлеклыза.
Ирина Степанова.
Евгениян альбомжо гыч налме фото-влак.