Чон тул ласкан шинчаш ок пу гын…

Тений «Кугарня» газет редакцийын эртарыме «Какшан сер ӱмбалне» II авторский муро фестивальыште сеҥыше-влакым Пермь кундемыш наҥгаена манын увертаренна ыле. Сӧрымынам шуктен, Гран-прим налше Валерий Петров ден конкурс годым жюриште лийше, бард Геннадий Григорьевым 12-13 июльышто эртыше «Ловлӧн бикыв» («Чонемын тулжо») лӱман III финн-угор сылнымут фестивальыш намиен коштыктенна. Тушто Российысе тӱрлӧ регионла да Финляндий гыч поэт, прозаик, шанче пашаеҥ, мурызо-влак лийыныт.

Уна — музыкант

Коми-пермяк этнокультурный рӱдерыш миен пурымо годым омса лондем гычак ойыртемалтше йӱлашт дене палдарышт. Вашлиймышт годым «Шондiбан» ансамбльын участникше-влак гармонь сем почеш мурым муралтеныт, уна-влаклан бубен, трещетка да моло семӱзгарым кучыктен, семым лукташ таратышт. Кинде-шинчал олмеш кӱэштме Коми шаньгам пурлаш да емыж вӱдым (морс таман) подылаш темлышт. Рӱдерын пашаж дене палыме лийме деч вара Кудымкар олашке экскурсий дене лекна.

Кудымкар

Кудымкар (Пермь край) – Коми-пермяк округын рӱдолаже, Кува ден Иньва эҥер-влак коклаште верланен. Лӱмжӧ Кува (Ку вӱд) воктенысе ор манмым ончыкта. 1678 ий марте Кудва маналтын.

Кудымкар илем (городище) VII-XV курымлаштак лийын манын палемдалт кодын. Ола лӱм шочмым легендыште вес семын ончыктат: коми-пермяк-влак калык эпос гыч Кудым-Ош патырын лӱмжӧ дене кылдалтын маныт. «Ош» мут маска манмым ончыкта, пуйто патырын аваже ты янлык деч тӱжаҥын.

Кудымкар олаште 30 тӱжем утларак еҥ ила. Пелыже утла (53%) коми-пермяк улыт, молыжо – руш. 2014 ийыште тыште чапле национальный драмтеатрым чоҥеныт. Технике, аппаратур кызытсе илышлан келшыше манын, кугешнен ойлат. Калык шке йылме дене шындалтше спектакльыш кошташ йӧрата.

Ола кӱкшакаште верланен, кызытат тора гыч ончымо годым кугу ор гай коеш.

«Чудь кар» фестиваль

12 июльышто Пешнигорт селаште эртыше илыш дене кылдалтше «Чудь кар» фестиваль лийын. Пайрем ожнысо йӱлам шарныктен, калыкын тачысе пашажым ончыкташ полша. Калык олык лапыште чумырга. Ик могырышто кидмастар-влак верланат, выставке-ярмиҥгаште шке сатуштым ужалат, кузе ышталтмыжым ончыктат. Еҥ-влак изи атым ыштыше мастар йыр утларак чумыргеныт ыле: самырык рвезе нуным шун моклака гыч вазым але кӧршӧкым пӧрдыктен лукташ туныктен.

Вес могырышто кочкышым ямдылыше-влак шке моштымашышт дене ӧрыктараш тыршеныт. Коми-пермяк калык сур манме йӱышым ямдыла. Тамже сыра гай. Уржа пырчым ик жап лазыртат, вара коштат, йоҥыжтат, суткалан коҥгашке шындат. Лукмеке, йӱышым шӱрат, а кучажым вес ганалан кучылташ кодат. Йӱмӧ шумым чараш пеш сай полша, вийым ешара.

Кӱэштше-влакынат ойыртемалтше кочкышышт тӱрлӧ: кочушменан, шинчаланшудан, мокреч (мокрица) да моло шудан когыльым темленыт. Икманаш, пакчасаска дене пырля йолйымалсе кушкылымат витамин олмеш кучылтыт.

Йоча-влак батут олмеш йыгыре пыштыме кок шудо рулон ӱмбалне пеш куанен тӧрштыльыч. А шудо тамже могай тутлын ӱпшалтеш!

«Чудь кар» фестиваль годым сценыште артист, бард, фольклор коллектив-влак кас мучко шке мастарлыкыштым ончыктеныт. Марий Эл гыч гитар сем почеш Геннадий Григорьев ден Валерий Петров концертым сӧрастареныт.

«Чонемын тулжо»

«Ловлӧн бикыв» фестивальыш мийыше-влак кокымшо кечын Пермь крайыште финн-угор да Российысе моло калыкын сылнымут пашашт вияҥме шотышто мутланеныт. Писатель-влак шке мутпогышт дене палдареныт. Куанен каласаш лиеш: коми-пермяк йылме дене кугу тиражан (тӱжем да тылеч утларак) тӱрлӧ книга шагал огыл савыкталтеш, йоча-влакланат уло. Почеламут-влак сборникыште руш йылмыш кусаралт пуалтыт.

«Йыргешке ӱстел» годым Марий Эл гыч МарНИИЯЛИ-н директоржо Е.Кузьмин марий литератур да шанче паша нерген каласкален. Марий калык конгресс вуйлатыше семын тудо тыгак мемнан дене мер илышыште могай ошкыл ышталтме дене палдарен. Мый гын республикыштына могай книга савыкталтме, газет редакций-влакын тидын шотышто могай пашам шуктымышт нерген каласкаленам. Этнокультур рӱдерлан «Кугарня» газет редакций деч пӧлекым да Марий книга савыктышын пытартыш жапыште лукмо икмыняр книгажым кучыктышна.

Тылеч вара Озаҥ ола гыч писатель, киносценарист Денис Осокиным колыштынна, «Литература как навигация» теме дене мастарлык шагатым эртарен.

Фестивальым иктешлыме годым теве могай шонымаш шочо: Российыште илыше калык-влак шке йылмыштым аралаш тыршат, тудо вияҥже манын, тачысе тукым чон йӱлен пашам ышта.

13 июльыштак Кудымкар олалан 440 ий темме лӱмгечым пайремленыт. Тиде жапыште «Ловлӧн бикыв» фестивальын программыже коми-пермяк-влакын икымше картографше И.Кривощеков лӱмеш паркыште шуйнен: сценыште сылнымут мастар-влак шке произведенийыштым лудыныт. Концертым сылнештараш адакат марий бард-влак полшеныт. Выступатлымышт деч вара ончышо-влак кокла гыч Г.Григорьев ден В.Петров деке лишемын, «сайын муреда, йӱкда ойыртемалтше, сылне» манын, кидым кучен, шукын тауштен эртышт.

Эдуард ИМАНАЕВ.

Авторын фотожо.

 

Автобус вашка шочмо ялыш муро_видео