«Паша пукша, йӱкта, илаш туныкта» манме ой дене келшыдежат огеш лий. Пашам ыштет гын, кевытыште тамле кочкышым, мотор вургемым, суртлан келшыше арверым наледаш оксатат уло. Пашам ыштет гын, оксан кузе толмыжым раш палет, тыге илышлан тунемат. Ешартыш шийвундым ыштен налаш кумылет уло гын, эшеат сайрак.
Кызыт чодыраште тӱрлӧ емыж кӱын, пакчасаска шуын, пасулаште, чодыралаште пайдале кушкыл-влак шочыныт. Икманаш, ит ӧркане веле, пого, ужале, ешартыш оксам ыштен нал!
Йошкар-Оласе рӱдӧ пазарыште Надежда Юрьевна Тойгильдинам чӱчкыдын ужаш лиеш. Тудо Медведево район Пӱнчерсола гыч кажне кечын манме гаяк ужалаш кудалыштеш. 1997 ийыште заводышто сокращенийыш логалмек, пакча пашам вораҥдараш тӱҥалын. Пареҥгым, ковыштам шукырак шынден, пазарыште ужалкален. Тыгак укропым, шоганым, петрушкым, чеснокым калыклан темлен. Жап эртымек, пакчам кугемденыт. Кызыт 10-15 наре соткомландыште пареҥгым, ковыштам, кешырым, мӧрым куштат. Надежда Юрьевна пазарыште ужалкала, пакчаштыже кӧ пашам ышта манын йодмемлан тыге вашештыш:
– Эргым-шешкым пашалан кожмак улыт. Шешкым мландым пушкыдемда, шӱкым кӱреш, вӱдым шава. Пакчагӧргым от ончо гын, пакчасаска ок шоч. Сандене пӱжвӱдым шагал огыл йоктараш логалеш.
«Ынде ятыр ий ужалыме сферыште тыршымек, очыни, шкандат иктаж-могай иктешлымашым ыштенда?», – йодым мый.
– Калык шке ончен куштымо пакчасаскам утларак наледа. Кевытысе деч ойыртемалтеш, манеш. Мый январьыштак озымым ÿдаш тӱҥалам. Кум теплицына уло. Тушто киярым, помидорым, шере пурысым куштена. Кеҥежым канаш жап йӧршеш уке, оксам ыштен налаш йӧн уло гын, тыршыманак. Шыжым вара паренгым, ковыштам, олмам ужалена. Тыге –лум вочмеш. Кызыт эше ужалыме верым айлымылан ак кӱзен. Тылзыште 18 тӱжем теҥгем тӱлыман.
Пазарыште ужален шинчыше самырык ӱдыр-рвезым, тыгак илалшырак-шамычымат ужаш лиеш. Теве Медведево район Ӧршасолаште илыше Елизавета Аркадьевна Кошкина арнялан кок гана шке пакчаште куштымо киярым, кешырым, шоганым, чеснокым, салатым ужалаш кондеда. Мыйын мийыме годым эҥыжшат уло ыле. Елизавета Аркадьевна 2001 ий годсек ты сомылым виктарымыж нерген каласкалыш.
– Ял гыч автобус дене олашке толам. Мом нумал толаш куштылгырак, тудыжым кондедем. Ик пенсий дене кызыт илен лекташ пеш неле, ужалыме окса дене кеч кочкышым наледаш лиеш.. Теве росотам ямдылаш нӧшмыжак моткоч шерге. Тидланат шагал огыл шийвундым луктын пыштыман. Такшым ме тӱрлӧ емыжым, пареҥгым, олмам, ковыштам ятыр куштена.Тидлан эрге-шешке пеш полшат.
Чынжымак, ешыже улан да сайын илыже манын, шонышо еҥ тӱрлӧ йӧным кычалеш. Кеҥеж мучко кажне кечын манме гаяк чодыраш саскам погаш коштшо-влакымат палем. Мутлан, Морко район Тойметсола ял гыч Диана Осипова саскам погаш йӧрата. Тудо ты сомыллан куд ияшак шӱмаҥын. Изи Диана аваж дене пырля модым погаш чодыраш чӱчкыдын коштын. Тунамак ик кечыште вич литр наре модым поген, тидыже изи нарашта ӱдырлан пеш шукыла чучеш. Южгунам ведражым темен шуктен огыл гын, аваже полшен.
– Ондак ял гыч ялыш автобус кудалыштеш ыле, шагал еҥын шке машина лийын. Авам дене рейсовый автобусыш эрденак лектына, иктаж кугу чодыра марте кудалына да волен кодына ыле. Тыге – кеҥеж мучко. Кастене корнышто оптовик-влаклан ужаленна.
Кызыт шке машинана дене кудалыштына. Кастене капка ончыч саскам налын каят. Тидыже пеш йӧнан. Кушко саскам ужалаш лиеш але иктаж вере ужалаш каяш кӱлеш манын от шоно, – каласкалыш Д.Осипова.
Диана кызыт снегым пеш талын пога. Ондак шукыжым модым погымо нерген палдарыш. Ӱдыр саскам погаш йӧратымыж нергенат ушештарыш, ты сомыл чоным куандара манеш.
– Кызыт ик литр снегым 400 теҥге дене капка ончыч налын каят. Кечыгутышто кокла шот дене 9-10 литрым погаш лиеш. Мый эн шукыжо кечыгутлан 12 литрым погенам. Кечывалым погаш сайжак огыл: кече шокшо, пормо витара. Сандене ныл шагат эрдене кынелын, чодыраш але пасуш тарванена. Кызыт снегым поген ужалем вашке модо тӱҥалеш, вараракше шере пӧчыж. Поҥгым погаш ом йӧрате, – мане ӱдыр.
Кеҥеж мучко, чодырасе поянлык дене пайдаланен, шагал огыл оксам ыштен налаш лиеш. Тидлан кумыл лийман да йогылыкым ӧрдыжкӧ поктен колтыман.
Кызыт яллаште тыгыде куэрла ятыр кушкеш. Куэ выньыкымат поген ужалыше шукын улыт. Теве Морко район Кораксолаште илыше Лидия Викентьевна Эманова 2007 ий годсек ешыж дене пырля ты сомылым шукта. Кузе выньыкым погаш тӱҥалында манын йодмемлан тыгерак вашештыш:
– Икана Морко пазарыште куэ выньыкым налме шотышто визиткым пуэныт. Окса уто огеш лий, а молан погаш огыл манын шоналтышна. Тунам куралдыме пасулаште куэ-влак чот шарленыт ыле. Тыгак тӱҥалынна. Выньыкшым пидынна, но вет тудым ужалаш кӱлын. Сандене кушко тудым «ужаташ» лиеш манын кычалынна. Кызыт налше-влак шкеак толыт.
Ончыч куэ выньыклан укшлам каткален толына ыле гын, кызыт тӱрлӧ кушкыл-влакымат поген ужалена
Кечыгутышто мыняр мужыр выньыкым пидыда, ик выньыкше мыняр теҥгеш шуэш манын йодмемлан тыгайрак вашмут лие:
– Тидлан раш вашмутшым пуэнат ом керт, ме вет ялысе улына, вольыкымат ончыман, пакчагӧргымат куштыман, моло сурт сомылкамат тӧрлыман. Сандене кунам кузе логалеш. Ак шотышто тыгак тӱрлӧ семын. Кокла шот дене ик выньыкшым 40-50 теҥге дене ужалена.
Ешартыш окса нигунам уто ок лий. Тидлан пашам ышташ ӧрканыман огыл, кумыл лийман. Еҥ-влак коклаште чӱчкыдын тиде тыге, весе туге оксам ыштен налеш манмым колаш логалын. Тӱҥжӧ: тудо ышта, мӧҥгыштӧ тувырашыш шӱведен ок шинче. Пакчасаска шке ок шоч, емыжат ведраш шке ок воч, выньыкат шке ок ямдылалт. Чылажымат пашаче кид ышта. Оксан лийнеда гын, кеҥеж пеш шуко йӧным тыланда ышта, ида ӧркане веле!
Пазар ак:
Пареҥге 1 кг 55 теҥге
Кешыр 1 кг 100 теҥге
Шоган 1 кг 60 теҥге
Кияр 1 кг 90 теҥге
Кавун 1 кг 70 теҥге
Ковышта 1 кг 70 теҥге
Брокколи 150 теҥге
Йошкарушмен 1 вуй 20-30 теҥге
Чеснок 1 вуй 30-50 теҥге
Салат 30 теҥге
Укроп 25 теҥге
Петрушко 25 теҥге
Мöрö 1 кг 250 теҥге
Эҥыж 1 стакан 150 теҥге