Гӱжлен шогышо, йырваш шуйналтше кумда чодыра – марий калыкын ик эн кугу поянлыкше. Тудым аралымаште, уэмдымаште чодыра озанлык-влак чот тыршат. Нунын кокла гыч иктыже − Марий Турек кугыжаныш казна чодыра озанлык учреждений. Тений декабрьыште тудлан 55 ий темеш. Чодыраште могай паша шукталтеш? Пытартыш ийлаште могай вашталтыш-влак лийыныт? Чодыра паша нерген Марий Турек районысо чодыра озанлык вуйлатыше Фирдус Ильдусович Тухватуллин дене мутланышна.
Эҥер гоч, кожла гоч
Параньга районышко пурышо Олор ялем Марий Турек районын чекше воктене верланен. Тушеч райрӱдышкӧ тӱрлӧ корно дене каяш лиеш. Ик ситыдымаш: шаргӱ шартышан кугорно уке. Сандене тушко кукшо игече годым кок корно: Параньга районысо Алашайке але Марий Турек районысо Руш Ноледӱр да Марий Озармаш ялла воктеч. Мый Марий Турек посёлкыш вик корно дене Марий Турек район Марий Ноледӱр ял воктеч 6 меҥгым йолын ошкыльым. Эҥер гоч вончен, лӱшкен шогышо чодырам, шыдаҥ пасум эртен, посёлкышко миен шуым. Тушеч лесхозыш эше 2 меҥге наре ошкылаш логале. Лесхоз посёлко ӧрдыжтӧ, Марий Турек шӱгарла воктене, верланен. Тыге паша кечем тӱҥале.
Чодыра пашам тергат
Ты кундемыште чодыра озанлык 1965 ийыште ыштыме. Тунам тушко 4 лесничестве: Сенде, Элнет, Ямбатр, Марий Турек − пурен. Чылаже тушто 41 еҥ тыршен. Марий Турек чодыра озанлыкын эртыме корныжо шкешотан, тудо уэмын толын. Поснак районысо чодыра участкын кумдыкшо эре вашталтын. Тидыже пошкудо чодыра озанлык-влакым иктеш ушымо, варажым икте-весе деч ойырымо дене кылдалтын. 1994 ий гыч районыш пурышо чодыра гына Марий Турек лесхозлан шотлалташ тӱҥалыныт.
Ончыч ты кугыжаныш учреждений чодыра пашам тӱрыснек шке шуктен. 2006 ийыште Марий Элысе Чодыра кодексышке пурышо посна вашталтышлан кӧра участке-влакым арендатор-влаклан пуаш тӱҥалыныт. Тыге пум ямдылыме, пушеҥгым шындыме, чодыралаште пожар лӱдыкшым эскерыме да моло паша нунын ӱмбак куснен. Марий Турек районышто ты сомылым «Ямбатр» ден «Лес-ЛС» ООО-влак шуктат. А лесничествын тӱҥ пашаже участке-влакым, чодыраште пожар лӱдыкшым кораҥдыме да арулыкым эскерыме правил-влакым шуктен толмым тергымаш лийын. Марий Турек чодыра озанлыкым Параньга кундемын шочшыжо, Параньга лесхозын ондакысе мастерже Фирдус Ильдусович Тухватуллин 2013 ий годсек вуйлата. Параньга посёлко гыч кажне кечын тышке кудалыштеш. Ондак тудо Параньга лесхозышко пурышо «Габит» чодыра озанлык предприятийым вуйлатен.
«2017 ийыште чодыра озанлыкнам Советский районышко «Восточное межрайонное управление лесами» кугыжаныш казна учрежденийышке кусареныт. Тушко 8 лесничествым иктеш ушымо. Ынде ме тудын филиалжылан шотлалтына. Кызыт коллективыште 16 еҥ тырша. Лесник-влак шагалемыныт. Икте тургыжландара: кызыт чодыра озанлыкышке самырык специалист-влак пашам ышташ пешыже огыт тол.
Кок чодыра участкына: Ямбатр (20713 га), Сенда (30283 га) − уло. Кажныжын − шке лесничийже, лесникше, кок инженерже, шофёржо. Тӱҥ шотышто кугу чодыра районын кечывалвел, кечывалвел-эрвел велыштыже, Татарстан, Киров чек воктене верланен. Марий Турек лесхозыш 50 тӱжем 996 гектар чодыра пура. Тушеч 46 тӱжем гектарым арендышке пуымо. «Ямбатр» ООО 33 тӱжем утла гектар кумдыкым айла, Лес-ЛС» ООО − «12-13 тӱжем утла гектарым. Молыжо мемнан.
Кодшо ийын 117 гектарыште пушеҥгым шындыме, тений – 103,5 гектарыште. Ты пашам «Экологий» нацпроект почеш шуктена. Поснак пӱнчым, кожым, куэм шындена. Арендатор-влакын шке кумдыкышт уло.
Ме тӱҥ шотышто калык, арендатор-влак дене пашам ыштена. Пожар лӱдыкшым кораҥдыме, арулыкым эскерыме, пум ыштыме правиле-влак улыт. Кожлаште арендатор ден еҥ-влакын, ты правилым шотыш налын, пашам ыштымыштым эскерена. Мутлан, пушеҥгым кузе шындымыштым, участкыште пум руымо деч вара эрыктен кодымыштым эре тергена. Почешышт эрыктыде кодат гын, штрафым тӱлыктена»,− ойла Фирдус Ильдусович.
Школ лесничестве
Ты кундемыште Марий Турек, Марий Пыламарий, Мариец, Тат-Китне школлаште лесничестве-влак улыт. Йоча-влакым изинек чодырам аралаш, тушто арулыкым эскераш туныктат. Нунын деке верысе чодыра озанлыкын пашаеҥже-влак толын каят, тӱрлӧ вашлиймашым эртарат. Тунемше-влак дене посна план почеш пашам ыштат.
«Тыште ӱдыр-рвезе-влак пожар ваштареш кучедалме тематикылан келшыше листовкым ямдылат. Вара тудым тысе калыклан пуэдат. Тыгак посна территорийыште шӱкым погат. 2019 ийыште Марий Турек школысо «Берендей» лесничестве сай портфолиом ямдылыме шотышто Моско олаште эртаралтше ик всероссийский конкурсышо заочно участвоватлен да икымше верым налын», − ойла Фирдус Ильдусович.
Шке семын пушеҥгым ит ру!
Ф.Тухватуллин дене чодыра паша нерген мутланышна. Поснак делянкылаште пушеҥге руымо паша кузерак кайымым умылкалышым. Еҥ-влаклан чылаже 15 тӱжем кубометр делянке ойыралтын. Пандемийлан кӧра лесхоз икмыняр тылзе пашам ыштен огыл. 15 тӱжем кубометр гыч тений верысе калык 2,8 тӱжем кубометр руышаш участкым оксала налын. 1 сентябрьысе данный почеш, арендатор-влак 99 тӱжем кубометр гыч 65 тӱжем кубометр чодырам руэныт. Пушеҥгын акше икгай огыл. Мутлан, пӱнчӧ, кож шергырак, куэ, писте шулдырак. Тыгак шке семын руымо, кожлаште пум шолыштмо проблемат чӱчкыдын вашлиялтеш.
«Тыгай случай кажне ийын лиеда. Тений шагалрак. Тӱрлӧ участкылаште 10 тыгай азап лийын. Нине еҥ-влакым шкеак кученна але полиций верештын. Штраф кугу, уголовный делам почын кертыт. Поснак ялла, посёлко воктене пушеҥгым руаш огеш лий. Тудым вес семынже «Ужар зоно» маныт. Тушто пушеҥгым руэт гын, штраф икмыняр пачаш кугемеш», − ойла тудо.
Марий Турек районысо чодыра озанлыкыште пашаеҥ-влак лым лийде тыршат, чодырам эскерат. Коллективын виян, икоян улмыжо вигак шижалте. Тек чодыра пашаеҥ-влакын ыштышаш сомылышт тӱвыргӧ лектышан лиеш.
