Кызыт кундемыштына ятыр еҥ кугымӧрым шуко ончен кушта. Теве Морко посёлкышто илыше Дмитрий Никифоров ты сомылым икмыняр ий вораҥдара. Опытшат шагал огыл погынен. Адакшым ешартыш оксам ыштен налаш лиеш манеш.
Тудын ойлымыж почеш, мланде пашалан шукертак кумылаҥын. Тидлан лӱмын идалык наре Краснодар кундемыште шинчымашыжым нӧлтен. А кугымӧрым изиж годсек йӧрата. Садлан ты сомылым виктараш тӱҥалмаште иктыже весыжым кумдаҥдаш веле полшен. Рвезын 15 гектар мландыже уло. Тушечын 1,5 гектар кумдыкыштыжо кугымӧрым кушта.
– Дмитрий, пакчаштет могай сорт кугымӧрым куштет? Нуно икте-весышт деч мо дене ойыртемалтыт?
– Тӱҥ шотышто Клери, Азия, Альба, Мальвина сорт-влак улыт. Ончыч ятыр тӱрлӧ сортым куштенна, но кундемнан климатшылан келшышыжым веле коденна.
Кажне сортын шке ойыртемже уло. Мутлан, Клери пеш кычалтылше сортлан шотлалтеш, кеч-могай черым вашке «пижыкта». Ончен моштет гын, шолдыра да шере саска дене куандара. Альба ятыр саскам пуа, шолдыра лиеш. Тудлан уто тӱткышым ойырымын огыл, шке кушкеш, но шадыргырак таман чучеш. Азия кокла шот дене эр шушо сортлан шотлалтеш. Утыжым кычалтылше огыл, но антракноз чер дене чӱчкыдын орлана. Саскаже кугу да шере лиеш. Мальвина – вара шушо сорт. Тудын шудыжо кужу да чока лиеш, саскаже шемалге-йошкар тӱсан, чот шере таман шочеш.
– Саска сайын шочшо манын, тудым кунам шындыман? Кузе ончыман?
– Эн ончыч тудым чын шындыман. Мемнан кундемыште илыше-влак шукыж годым мӧрым шыжым шынден кодымо нерген ойлат. Но тиде чын огыл. Вет мӧрым июль мучаште, август тӱҥалтыште шындат. Садлан тудо кеҥежым шындымылан шотлалтеш. Август кыдал марте ты сомылым шуйыман огыл. Теле марте пеҥгыдемын, шкенжым тӱрлӧ витамин дене пойдарен шуктышаш. Тыгак мландым пушкыдемдыман, тудым шӱкшудо деч аралыман, ӱяҥдыман, тӱрлӧ чер деч профилактикым эртарыман.
Кугымӧрым ончен-куштышо еҥ шындыме, вегетаций, пеледме, саска кушмо, вӱдымӧ шавыме жапыште могай сомылым шуктыман, сайын палышаш.Тӱҥжӧ – нуно жапыштыже шукталтшаш улыт.
Мемнан кундемыште сай лектышым налаш игече веле чаракым ыштен кертеш. А моло сомылжо – еҥын кидышытже. Сай оза кушкылым шижын, кӱлеш годым чын пашам ыштен моштышаш. Тидланже тудын кушмыжым, вияҥмыжым эскерышаш. Чыла тиде ышталтеш гын, саска шке лектышыж дене куандараш тӱҥалеш.
– Вӱдымат вет шавен моштыман?
– Кугымӧр уто вӱдыжгылыкым ок йӧрате. Кушто ме ончен-куштена, тушто эр лупс чот возеш. Сандене кушкылым лӱмын шем плёнкышто шындена. Тыге вожорам уто вӱд деч аралена. Кугымӧрлан нӧралге мланде утларак келша, но нигузе ночко огыл. Ночко мландыште кушшо мӧрӧ тӱрлӧ черым вашке пижыкта да шадырге лиеш. Садлан вӱдым шавен, саскалан эҥгекым ышташ огыл манын, мландым изишак веле вӱдыжтарыман. Саскалан 23-30 градус шокшо келшен толеш.
– Могай ӱяҥдышым кучылтман?
– Шошым, мӧрышудылан кушкашыже, шарлашыже полшаш манын, терыс дене ӱяҥдаш келшен толеш. Терысыште азот шуко, ты элемент лачшым кушкыл кушмо годым сай лиеш. Саска пеледме, кушмо годым терысым ӱяҥдыш семын кучылташ келшен огеш тол. Кугымӧрылан калий ден кальций кӱлыт. Нине кок элемент дене саскам черет дене «пукшыман». Тыге тудо шкенжым тӱрлӧ витамин дене пойдара.
Шыжым кушкылым фосфор дене ӱяҥдыман. Тунам кугымӧрын вожжшо эреак пеҥгыде лиеш. Тыгак органике деч посна кугымӧрын вожшо пайдале элемент-влак дене огеш пойдаралт. Но ӱяҥдышым мыняр пуаш лиймым шотыш налман.
Кугымӧрым пургыжрокан мландыште кушташ пайдале. Пургыж вич-куд ий дене шинчыше лиеш гын, эшеат сай. Тыгай пургыжышто витамин моткоч шуко уло. Кевытыште налме ӱяҥдыш-влак огытат кӱл манаш лиеш. Мый саска кӱмӧ деч ончыч, лу кечылан ик гана тудым шӧр дене шыжыктем. Шӧрыштӧ тыгак кугымӧрылан келшыше витамин-влак ятыр улыт. 50 литр вӱдыштӧ ик литр шӧрым варем да шыжыктем. Тыгак тувыртышвӱдым вожыш опташ сай. Тудымат тыгак – 50 литр вӱдлан ик литрым кучылтман.
– Йӱштӧ деч кузе аралыман?
– Тӱҥ шотышто кушкыл таза лийшаш. Таза гын, телым сайын илен лектеш. Тидланже чыла сомылымат жапыштыже шуктыман. Саска шочмым чарнымеке, шудыжым солыман. Тыге тудо тошто кушкыл деч «кораҥеш» да у пӧрга-влакым вияҥдымылан «пижеш». Мӧрышудылан вияҥашыже нылле кече наре жап кӱлеш. Тылеч вара тудо сакыр дене шкенжым пойдара да телым сайын илен лектеш.
Шошым мӧрышудо шарла, кугурак лиеш. Тыгодым мый тошто кушкылым кораҥдаш тыршем. Шкешотан эрыктымашым эртарем. Кугымӧр пеледме годым йӱштӧ налын кертеш. Тыгай годым пешак лӱдыкшӧ. Пеледышым арален кодаш манын, агроспан дене леведаш лиеш.
Чынжымак, кеч-могай кушкылым, саскам изи йоча семынак ончыман. Тунам веле лектыш лиеш. Таклан огыл калыкыштат ойлат: «Пашам ыштыде, улан от лий». Тидыжым Дмитрий сайынак пала.
Д.Никифоровын альбомжо гыч налме фото-влак.