14 ноябрьыште Диабет ваштареш кучедалме тӱнямбал кечым палемдат. Ты чер нерген Марий Эл Республикын тӱҥ эндокринологшо Людмила Егошина каласкала.
Тӱнямбалне диабет чер чот шарлыме лӱдыкшылан кӧра Тӱнямбал диабетический федераций ден Тазалыкым аралыме тӱнямбал организаций 1991 ий годсек ты кечым палемдаш тӱҥалыныт.
Укол полшен
Тиде чер ваштареш шогаш еҥ-влакын йӧнышт ятыр жап лийын огыл. «Сакыр диабет» диагноз черле еҥлан паремаш веле огыл, илашат ӱшаным пытарен: тканьлан глюкозым шулыктараш полшышо гормон – инсулин – деч посна организм илен лектын ок сеҥе.
Но 1922 ий январьыште Канадысе самырык учёный Фредерик Бантинг неле форман диабет дене орланыше 14 ияш рвезылан инсулин инъекцийым ыштен. Икмыняр тыгай укол деч вара черлыеҥлан палынак сай лийын, а пел ий гыч рвезе тыглай илыш дене илаш тӱҥалын.
Инсулинын икымше клинический апробацийже нерген увер тӱнямбал сенсацийыш савырнен. 1922 ий мучаште у препарат эм рынкыште ужалалташ тӱҥалын да миллион наре еҥын илышыжым утарен коден, туге гынат сакыр диабет тачат эмлаш лийдыме черлан шотлалтеш. Но инсулинлан кӧра еҥ-влак ты черым «кучаш» тунемыныт.
Черым чактараш манын
Тӱнямбал диабетический федерацийын данныйжылан келшышын, 2008 ийыште диабет дене 246 млн еҥ орланен – 20-79 ияш-влакын 6 процентше лиеш, а 2025 ий марте ты чот 380 млн дек лишемеш.
2006 ий 20 декабрьыште ООН-ын Генеральный Ассамблейже, сакыр диабет эпидемийын ыштен кертме лӱдыкшыжым шотыш налын, резолюцийым приниматлен. Тушто возымо: «Диабет – инвалидность марте шуктышо хронический чер, туддеч эмлалташ шуко окса кӱлеш. Диабет ятыр нелылыкым конда, тидыже еш-шамычлан, кугыжаныш-влаклан да уло тӱнялан лӱдыкшӧ».
Диабет ваштареш кучедалме кечын тӱҥ шонымашыже сакыр диабет дене черланыше-влак мыняр улмо дене палдараш веле огыл, тыгак – шӱм да вуйдорыкысо, кид-йолысо да вергысе, шинча сетчаткысе вӱргорно-влакым пытарыше да миокард инфаркт, инсульт, гангрене, сокыр лийме да моло чер марте шуктышо чер вияҥмым чактараш.
Ятыр паша ышталтеш
Российысе ден Марий Элысе Тазалык аралтыш министерстве-влак сакыр диабетан еҥ-влаклан медполышым пуымым да диетологический службо организацийым саемдыме шотышто ятыр тыршат.
– Кугыеҥ-влак дене пашам ыштыше врач-эндокринолог-влак шукемыт: тыгай специалист-влак Марий Элысе кок районышто гына уке улыт, тушко Республикысе клинический эмлымверын эндокринологшо-шамыч лектын коштыт.
– 2023 ийыште черлыеҥ-влаклан Сакыр диабет 8 амбулаторный школым уэш почыныт. Стационарлаште да амбулаторийлаште занятий-влакым эртараш врач-шамычын лӱмын ставкышт уло.
– Занятийлаште вӱрыштӧ глюкозым тергаш, инсулиным чын ышташ, эм дозым келыштараш, йолым тергаш, давленийым шке висаш туныктат.
– Республикысе клинический эмлымверыште почмо Регионысо эндокринологический рӱдерыште диабетический йолгопа кабинетым да офтальмологический кабинетым кӱлеш оборудований дене пойдарыме.
– Йошкар-Оласе 2-шо №-ан поликлиникысе Эндокринологий рӱдер район-влак кокласылан шотлалтеш.
– Эндокринологий черан-шамычлан кӱкшӧ технологиян медполышым шукырак пуат – 2022 ийыште 20 инсулиновый помпым вераҥдыме, 2023 ийыште – 30 помпым.
– Регионышто врач-влак икте-весе коклаште дистанционный консультацийым (шукыж годым «эндокринологий» профиль дене) эртарат.
– Эм-влакым утларак ойырат, инновационный препарат-шамыч дене пайдаланат.
– 2023 ий годсек Марий Элыште «Борьба с сахарным диабетом» программе илышыш пурталтеш. 2025 ий марте 1-ше да 2-шо типан сакыр диабетан да ампутацийым ыштыман еҥ-шамычын чотышт тыгаяк черан моло черлыеҥ-влак деч 0,12 процентыш шуэш. Заместительный манме верге терапийым ышташ кӱлмӧ да сокырыш савырныше черлыеҥ-влак диабетан еҥ-влак кокла гыч (хронический верге черан)1,09 процентше лийыт.
– Сакыр диабет школышто тунеммашым эртыше-шамычын чотышт ты чер дене орланыше-влак кокла гыч 80 процент марте кушшаш.