Черже «шере» – илышыже кочо

Сакыр диабет – хронический чер. Ты черым эмлаш ок лий, лач ойыраш лийдыме «йолташ» семын ӱмыр мучко пеленак вӱдыман, пырля илаш тунемман. Но сакыр диабет дене черланыше еҥ-влак врачын темлымашыжым колтыштыт да чыла йодмашым шуктат гын, тыгай «йолташ» нелылык огыл. А таза еҥ тиде чер нерген шукырак пала гын, аралалтын кертеш. Республикысе клинический эмлымверын эндокринологий пӧлкажым вуйлатыше, Марий Элысе Тазалыкым аралыме министерствын внештатный специалист-эндокринологшо Галина Васильевна Егошина ты шотышто чылажымат радамлен умылтара. Мут – тудлан.

Диабетын «негызше»

Коҥгалан пу кӱлеш, организмлан – углевод. Углевод – сакыр. Тудо мыланна вийым пуа. Сакыр кажне еҥын вӱрыштыжӧ уло, тудым глюкозо маныт. Вӱр глюкозым капкылын кажне ужашышкыже коштыкта. Но глюкозо клетке-влак кӧргышкӧ логалын кертшаш. Тыгай углеводан вашталтмаш лийын кертше манын, организмлан инсулин кӱлеш. Инсулиным пагар йымалнысе ту луктеш. Инсулин уке, ок сите я клетке-влак дене тудын паша «кылже» локтылалтеш гын, глюкозо энергийыш савырнен ок керт, вӱрыштӧ погына. Лачак тиде черым сакыр диабет маныт.

Таза организмыште вӱрыштӧ глюкозо ешаралтме годым инсулинат ешаралт лектеш, глюкозым клеткылашке «намиен шукта».

Кок тӱрлӧ лиеш

Сакыр диабет тӱҥ шотышто кок тӱрлӧ лиеш. Сакыр диабетан еҥ-влак кокла гыч 10 процентше 1-ше типан диабет дене орлана. Диабетын ты типше аутоимунный черлан шотлалтеш. Тыгай чер годым организмысе пайдале микроб-влак таза да кӱлешан клетке-влакым кенета эҥгекым кондышо микроблан шотлат да пытараш тӱҥалыт. Лач тыге антитела-влак пагар йымалнысе тушто улшо бета-клетке-влакым пытарат. Сандене пагар йымалнысе ту инсулиным йӧршеш лукмым чарна. Тыгай томашан амалжым специалист-влак таче мартеат раш каласен огыт керт, но статистике почеш ты чер моткоч самырык, иктаж 20 ияш еҥын веле палдырна, икшыве-влакынат лийын кертеш. Тыгай годым айдеме ӱмыржӧ мучко инсулинан инъекцийым ыштен гына илен кертеш.

2-шо типан диабет годым пагар йымалнысе ту организмлан ситыше инсулиным ок лук але кӱлеш жапыште огыл луктеш. Тыгак клетке-влак ден инсулин коклаште паша локтылалтын кертеш. Чылажат вӱрыштӧ сакырлан шукемаш амалым ышта.

Могай амал лийын кертеш?

2-шо типан сакыр диабетын амалже тӱрлӧ лийын кертеш. Ты чер тӱҥ шотышто 40 ияш деч кугурак ийготан еҥ-влаклан пижеш, шуэнрак тылеч самырык-шамычат черланат. Шымлымаш-влак ончыктат: тукымышто диабет дене орланыше-влак улыт гын, моло еҥынат ты чер вашлиялтеш. Сакыр диабет уто нелытан, кугурак давлениян я шӱм черан еҥ-влакым «ойырен налаш» йӧрата. Тылеч посна тудо 4 кило деч кугурак нелытан азам ыштыше ӱдырамаш-влакын лиеш. Тӱрлӧ вес чер але сусыргымаш-влакат диабетым «шочыктен» кертыт.

Специалист-влак сакыр диабет деч аралалташ манын, шукырак тарванылаш, капкылым шуараш, таза илыш-йӱлам кучаш темлат. Поснак теве мом шотыш налман:

  • кочкышым изин-изин кочман;
  • Тамакым шупшман огыл;
  • кочкыш-йӱышыштӧ рафинироватлыме сакыр утыждене лийшаш огыл;
  • яндар вӱдым нимогай вес йӱыш (ны чай, ны сок да тулеч моло) ок алмаште, сандене сутка мучко организмлан вӱдым «йӱкташ» мондыман огыл;
  • капкыл нелытым эскерыман, шке капкыллан келшен толшо нормым палыман. Тидым эн куштылгын тыге ышташ лиеш: кап кӱкшыт гыч ӱдырамашлан 100-м кудалтыман, а пӧръеҥлан – 110-м. Мутлан, ӱдырамашлан: 155 см (кӱкшыт) – 100 = 55 кг. Пӧръеҥлан: 185 см – 110 = 75 кг. Лекше цифр – тазалыкым ончыктышо нормо.

Вируслан кӧра

Сакыр диабетан еҥ-влак вирусан инфекций годым пеш нелын эмлалтыт манме ой чылалан палыме, очыни. Диабетан-шамыч «лӱдыкшӧ» группышто шотлалтыт, сандене коронавирус дечат вакциным эн ончычак ты тӱшкаш пурышо-влаклан ышташ темлат. Тыгак шымлызе-влак теве мом палемдат: диабет вияҥаш тӱҥалын гын, вирусан инфекций тудлан писынрак да талынрак озаланаш йӧным пуа. Тылеч посна вирус-влак капкылысе ятыр органын пашажым локтылмо семынак пагар йымалнысе туланат эҥгекым ыштен кертыт. Тидыже адакат диабетлан (тӱҥ шотышто 1-ше типан)  тӱҥалаш амал.

Кузе палаш лиеш?

Сакыр диабетын шке «палыже» влак улыт. Вий пытымыла, нойымыла чучеш, умша кошка, эртак вӱдым йӱмӧ шуэш, чӱчкыдын шалыкта, аппетит пыта. Шукыж годым лачак нине симптом-влак хронический черын вияҥаш тӱҥалмыжым ончыктат. 2-шо типан диабет икмыняр жап (але идалык) «шылын илен» кертеш. Сандене нине пале-влак улыт гын, терапевт дене каҥашен ончаш да тергымашым эрташ уто ок лий. Тидлан эн ончыч вӱрым тергыман. Кочде сдатлыме вӱрыштӧ глюкозо нормо почеш 3,3 – 5,5 ммоль/л лийшаш.


Марий Эл Республикыште кызыт 26 тӱжем утла (18 ияш деч кугурак) еҥ сакыр диабет чер дене учётышто шога. Тидыже регионышто илыше-влак кокла гыч – 4, 9%. Ты хронический черан еҥ-влаклан чыла эмым яра пуат.