14-20 октябрь – Чызе рак ваштареш кучедалме арня
Ӱдырамаш-шамыч коклаште шарлыше тӱрлӧ онкологий чер кокла гыч чызе рак – икымше верыште.
Статистикылан эҥерташ гын, 2022 ийыште тӱнямбалне чыла чер гыч чызе рак кокымшо верым налын (шодо рак деч вара), колымаш марте шуктышо чер кокла гыч – нылымше верыште.
Чызе ракым хирургий йӧн дене эмлыме дене Республикысе клинический онкологический диспансерын врачше, медицине науко кандидат Луиза Мухаматгалеева (cнимкыште) палдара.
Самырыкештше чер
Российыште илыше ӱдырамаш-влак коклаште чызе рак ик эн чӱчкыдын вашлиялтше черлан шотлалтеш, моло чер дене таҥастарымаште чызе рак деч эн шукын колат. Кызыт элыштына чызе рак дене черле 767 881 ӱдырамашым регистрироватлыме, кокла ийготышт – 61,3 ий.
Чер писын шарла гынат, тудым пален налаш полшышо йӧн-влак эре уэмдалтыт. Калыклан диспансеризацийым эртарыме, кӱлеш семын эмлыме дене ты черым ондак пален налме да тудым «сеҥыме» случай-влак шукемыт. Мутлан, 2022 ийыште икымше гана шындыме диагнозан черлыеҥ-шамыч дене таҥастарымаште I-II стадиян пуалме чер дене орланыше ӱдырамаш-влак 73,8% лийыныт.
Утларакшым 50-60 ияш-шамычлан чызе рак диагнозым шындат, но пытартыш жапыште чер «рвезештеш»: 40 ияш деч самырыкрак черлыеҥ-влакат шукын улыт. Самырык еҥ-шамычын онкологий чер дене черланымышт пӱсӧ социально-экономический проблемылан шотлалтеш, вет тыгай рак пашам ыштен кертше ӱдырамаш-влакым «авалта». Самырык ӱдырамаш-влаклан сай илыш качествым, йочам ыштен кертмым, кап моторлыкым, тыгак шкем да икшывым ончен кертмым арален кодымо ик эн тӱҥлан шотлалтеш.
Эмлаш – тӱрлӧ йӧн
Чызе рак дене орланыше еҥым эмлыме да реабилитацийым эртыме тудын ийготшо деч веле огыл, тыгак пуалмашын могай стадийыште улмыжо, биологийже да моло характеристикыж деч шога. Эмлымаште комплексный йӧн-влак дене пайдаланыме черлыеҥын илышыжым шуяш полша. Но тыгодым анатомий да функцийым шуктымо могырым нелылык лектеш, тыге черлыеҥын пашам ыштен кертмыже да социальный статусшо вашталтыт.
Чызе ракым эмлыме медицине практикыш лучевой да эм терапийын у йӧнжӧ-влакым пуртымо дене (таргетный, химиотерапий, гормонотерапий да иммунотерапий) сай лектышыш шумо. Туге гынат хирургий йӧн тӱҥлан шотлалтеш, лач тудым шотыш налын, эмлыме планым ямдылат.
Кажне лу ий хирургический полышым пуымо у вектор дене палыме кодеш. 100 ий наре жапыште чызе ракым эмлыме годым чызым да коҥылайымалысе жировой клетчатке ден лимфатический узел-влакым пӱчкын налыныт (мастэктомий).
Арален кодат
А кызыт черлыеҥын илыш качествыжым саемдымылан кугу тӱткышым ойырат. Таче чызе ракым хирургий йӧн дене эмлымаште 3 направленийым ойыраш лиеш:
– орган-влакым арален кодаш полшышо хирургический полыш;
– мастэктомий реконструкций дене;
– «оролышо» лимфатический узелым пален налмаш.
Операцийлан методикым ойырен налме годым теве мом шотыш налыт:
– пуалмаш могай стадийыш шумым;
– пуалмашын гистологический ден иммуногистохимический характеристикыже-влакым;
– черлыеҥын ийготшо ден конституциональный факторжым;
– молочный тун кугытшым.
Ӱдырамашын черле улмыж нерген тӱҥалтыш стадийлаште пален налме да шӧр тун кугытшо ситыше гын, орган-влакым арален кодаш полшышо хирургический полышым пуаш лиеш. Кызыт тыгай операцийым ыштыме годым пластический хирургийын элементше-влакым пуртат – чызын формыжым келыштарен ыштат. Тидыже черлыеҥлан операций деч вара реабилитацийым ондакрак эртараш полша, органым пӱчкын налме деч варат ӱдырамашын психоэмоциональный состоянийжым ок локтыл да онкологий могырым критерий почеш лӱдыкшӧ огыл.
Тидын годым радикальный мастэктомий хирургический полышын тӱҥ видше семынак кодеш, но тиде ятыр нелылыкым конда. Ик эн тӱҥжӧ – ӱдырамаш чызе деч посна кодеш. А тиде моторлык, пӧръеҥлан келшен кертме дене кылдалтын. Тыгай ӱдырамашын чонжо сусырга, тудын социальный илышыже вашталтеш.
Шӧр ту реконструкций годым ты органын формыжым уэш ыштат, чызым операций деч ончычсо гайымак келыштарат.
Шӧр ту реконструкцийым кум тӱшкалан шелаш лиеш: синтетический материалым (экспандер ден имплант-влакым), шке тканьым, нунын комбинацийыштым кучылтман.
Республикысе онкодиспансерысе 1-ше №-ан онкологический отделенийыште онкопластический да реконструктивно-пластический операций-влакым эртарыме годым тӱрлӧ йӧным кучылтына, ОМС почеш эндопротезымат вераҥдена. Тыге черлыеҥ-влак республикыштак кызытсе жаплан келшыше хирургический полышым налын кертыт.
«Оролышо» лимфоузелым чыла тӱшка лимфоузел дене таҥастарымаште пуалмаш ик эн ончыч «авалта» манын шотлат. Черын могай стадийыште улмыжым пален налаш тыгай лимфатический узелым биопсий йӧн дене тергат. Кызыт онколог-влак лимфаденэктомийым (лимфатический узелым пӱчкын налыт) профилактике семын огыл, а показаний почеш эртарат.
Икманаш, чызе ракым эмлыме годым хирургий черлыеҥым чыла шотыштат арален кодаш, психоэмоциональный нелылык дечат утлаш полша.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын архивше гыч налме фото.