29 октябрьыште тӱнямбалне Инсульт ваштареш кучедалме кече палемдалтеш. Пытартыш жапыште инсульт «самырыкештын» манме шомакым чӱчкыдын колына. Чынак мо тиде? Коронавирус дене черланыше-влак инсульт дене чӱчкыдынрак черланат мо? Нине да моло йодышлан А.А.Бородин вашешта. Александр Анатольевич Регионысо сосудистый рӱдерым вуйлата.
– Инсульт нерген шуко лудына, колына, палена гынат, эше ик гана каласен кодыза, пожалуйста, мо тыгай инсульт?
– Тиде моткоч лӱдыкшӧ чер, тудо айдемым инвалидыш савыра. Статистикым ончалаш гын, ӱмаште Российыште инсульт деч 135 тӱжем наре еҥ колен. Тиде моткоч кугу цифр.
Инсульт кок тӱрлӧ лиеш. Иктыже – ишемический. Тидын годым вуйдорыкыш мийыше вӱргорнышто тромб лиймылан кӧра вуйдорыкыш вӱр ситышын миен ок шу. Тыге вуйдорыкысо клетке-влак колаш тӱҥалыт. Геморрагический инсульт годым кугу давленийлан кӧра вӱргорно кӱрлеш, вуйдорыкыш вӱр логалеш.
– Инсультын палыже-влак могай улыт?
– Инсультын палыже-влакым черле шкежат, воктене улшо еҥат шекланен кертыт. Инсульт годым айдеме пел могыр шӱргыжым ок шиж, шыргыжалеш гын, тудын пел могыр шӱргыжӧ волен кайыше гай коеш. Черле еҥын мутланымыже вашталтеш, пациент-влакын ойлымышт почеш, «умшаште пучымыш уло». Тыгак нуно кид-йолым огыт шиж, мутлан, кид лушка. Чыла тиде вуйдорыкышто «туткар» лияш тӱҥалме нерген шижтара.
– Тыгай годым иканаште вашкеполышым ӱжыктыман?
– Туге. Инсульт ик минутышто ок лий. Вуйдорыкысо клетке-шамыч ик татыште огыт коло. Медпашаеҥ-влак, жапыштыже полышым пуэн, нине клетке-влакым утарен коден кертыт. Ишемический инсульт годым вӱргорнысо тромбым лӱмын препарат-шамыч полшымо дене «шулыктараш» ныл шагатат пеле жап пуалтеш. Тыге вуйдорыкысо клетке-влакын колымо процессым чараш лиеш.
Ныл шагатат пеле жап эртымеке, тромбым «шулыктараш» моткоч неле але йӧршеш ок лий. Тыгай годым хирургический йӧн дене эмлат – тромбоэкстракцийым эртарат: Тидын годым кугурак вӱргорныш катетерым вераҥдат, вара тудым вуйдорык вӱргорнысо тромб дек намият да лӱмын насос дене поген налыт. Тиде операцийым, инсульт лиймеке, куд шагат жапыште ыштен шуктыман.
– Куд шагат деч утларак жап эртен гын?..
– Симптом-влакым паледа, шкендам шижыда гын, вучыман огыл. Южгунам пациентым инсульт лийме деч вара сутка але утларак жап эртымекат кондат. Жапым йомдарыме. Тыгай годым вӱргорно гыч тромбым ны шулыктарен, ны кораҥден огына керт. Пациент тиде тромб дене ӱмыржӧ мучко илаш тӱҥалеш. Вуйдорыкыш вӱр ситышын миен ок шу, тидлан кӧра когнитивный нарушений-влак тӱҥалыт: психике могырым вашталтыш лиеш, айдемын койыш-шоктышыжо вашталтеш, вуйушыжо эркын пашам ышта. Инсульт годым кугурак вӱргорнышто тромб лиеш гын, вуйдорыкышто шукырак клетке-влак колат да мӧҥгешла. Кажне случай шкешотан. Статистикым ончалаш гын, инсульт деч вара 70 процент еҥлан инвалидностьым пуат.
– Черле еҥлан реабилитаций кузе эртаралтеш?
– Реабилитацийын икымше этапше реанимаций палатыште тӱҥалеш. Йошкар-Оласе эмлымверыште инсульт деч вара черле-влаклан медицинский реабилитаций уло. Тушко пациент-влакым стационарыште кок-кум арня эмлыме деч вара колтена. Шукыж годым тыгай еҥ-шамыч коштынат огыт керт. Реабилитаций годым черле еҥлан ЛФК инструктор, врач-невролог, логопед да психолог-влак полшат. Инсульт деч вара реабилитаций пел ий марте шуйнен кертеш. Тиде жапыште эмым йӱман, артериальный давленийым эскерыман, сакыр диабетан еҥ-влаклан вӱрыштӧ сакыр кугытым тергыман.
– Инсульт «самырыкештеш»?
– 30 ий ончыч 40 ияш пациентым ужаш ӧрмашан ыле. А кызыт 20-30 ияш еҥ-влакынат инсульт лиеш. Атеросклероз самырык-влакын чӱчкыдын вияҥеш. Вӱрыштӧ холестеринын шуко улмыжлан кӧра вӱргорно пырдыжыште бляшке налеш, а вара – тромб. Ятыр чер таза огыл илыш-йӱлам кучымылан кӧра ылыжеш. Мом кочкына, йӱына, могай пашам ыштена – чыла тиде черлан вияҥашыже амалым пуэн кертеш. Физический пашам ыштыше еҥын капыштыже вӱр писын коштеш, а кечыгут шинчыше еҥын организмыштыже вӱр эркын коштмылан кӧра тромб налын кертеш.
– Йоча-влакынат инсульт лиеда?
– Чаманен каласыман, лиеш. Йоча-влакын геморрагический инсульт лиеш. Амалже – вуйдорыкысо вӱргорно кӱлеш семын огыл вияҥын.
– Коронавирус инсульт лийын кертмым вияҥда?
– Тидын шотышто моткоч шуко нелылык лектеш. Коронавирус годым шодо веле огыл эмгана, пациентын васкулит лиеш – вӱргорно пырдыж пуалеш, вӱр сайын коштын ок керт. Кызыт медициныште лӱмын термин уло – «ковид ассоциированный инсульт», вес семын ойлаш гын, инсульт коронавируслан кӧра лийын. Коронавирус эпидемий годым ишемический инсульт дене черланыше-влак шукемыныт. Тыгай пациентым эмлаш нелырак, тудын вуйдорыкышто клеткыже-влак шукырак пытат. Чер нелын эрта.
– Инсульт кажне еҥын лийын кертеш? Шкем тиде чер деч аралаш манын, мом ыштыман?
– Инсульт да миокард инфаркт кажне еҥын лийын кертыт. Айдеме гипертоний дене орлана, вӱрыштыжӧ сакыр, холестерин шуко гын, утларак тӱткӧ лийман. Шӱйысӧ да вуйдорыкысо вӱргорнылаште вашталтыш лиймым эскерен шогыман. Иктаж 40-45 ий марте шке тазалыкна нерген пешыже огына тургыжлане, эре таза лийына, ятыр ий илаш тӱҥалына манын шонена. Поликлиникыште диспансеризацийым эрташ жапым муза. 45 ий деч вара айдемын вӱргорныштыжо атеросклероз тӱҥалеш, бляшке-влак лиедат. Тыгай бляшке козыра ӱмбалан, тушко вӱрын ужашыже-влак пижын кертыт: эритроцит, тромбоцит да молат. Тыге бляшке ӱмбалан тромб налеш. Тыгайже шокшо игече годым, вӱдым шагал йӱмӧ годым утларак лиеш, сакыр ден холестерин шуко годым вӱр нугыдемеш. Садлан шке организмым сайын палыман, тудын «лушкыдо» вержым эскерен шогыман. Иктаж-могай вирусан чер, мутлан, тонзиллит, ангине, осложненийым пуэн кертыт.
Инсульт – тиде медицинысе веле огыл, кугу социальный проблеме. Стационар гыч выписатлалтмеке, черлын ешыже, воктене улшо еҥже ӱмбак кугу нелылык возеш. Неле форман инсульт деч вара айдемым ончаш куштылгыжак огыл. Черле еҥ воктене лияш манын, лишыл еҥже паша вержымат коден кая, шкенжынат тӱрлӧ чер вияҥеш, депрессий тӱҥалеш. «Еш илыш пужлен», – неле инсульт деч вара эмлымвер гыч мӧҥго пӧртылмекыже каласен ик палымем. Садлан аралыза шкендам да таза лийза!
– Тау, Александр Анатольевич.
Авторын фотожо.