Кундемна 2022 ий 3 майыште геройла вуйым пыштыше 29 ияш Павел Чемодановым идалык ончыч ужатыш. Елена Ивановна ден Андрей Аркадьевич шке эргыштым тыматле койышаным ончен куштеныт. Ава – кӱшыл категориян туныктышо, илыме верысе школышто историй ден обществоведенийым 30 утла ий туныкта, 20 ий завучлан тырша. Ача – милицийын отставкысе прапорщикше. Тудо Чечняште ныл гана шке порысшым шуктен. Варажым ача-аважланат эргыштын наградыштым – Патырлык орденым – кучыктеныт.
Павелын кок шочшыжо уло. Пелашыже – Карелий гыч. Нуно кечывалвелке канаш мийыме годым палыме лийыныт.
Павелын уке лиймекыже, Кира Петрозаводскышко пӧртылын. Тудо хореографлан пашам ышта. Пелашыж нерген тыгерак каласыш:
– Павел юж-десант войскаште служитлаш ончылгочак шонен пыштен. Ачаж гаяк лияш шонен. Тудын чыла шотеш толын, лачак ты войскашке логалын. Службым сайын эртен, эре честный лийын. Командирлан иктаж-могай ситуацийыште йоҥылыш улыда манын каласен, салтак-влакым арален налын.
Десантник улам манын шке семынже шыпак кугешнен. А 2 августышто ВДВ кечым пайремлен коштын огыл, эре службышто лияш тыршен. Шке пашажым сайын пален, вет батальоныштыжо гусеничный да бронетанковый техникым ачалыше мастар шкетын гына лийын. Россий мучко техникым олмыктен коштын.
Кызыт Моско областьысе Орехово-Зуево оласе частьше ончылно П.Чемодановын вуйлатымыж почеш 2021 ийыште тӧрлатыме танк шога. Тудо пытартыш кечыж марте присягылан ӱшанле лийын, лӱйкалымаш годым пырля служитлыме йолташыжым да техникыжым кудалтен каен огыл.
«Авай, мыйын чыл сай»
Украиныште эртыше специальный военный операцийыште геройла колышо землякнам кажне арнян гаяк ужатат. Чаманена, шӱм-чон дене когаргыше еш, ава, пелаш, ака-шӱжар, иза-шольо-влак ешаралтыт. Ойганыше радамыш Медведево район Краснооктябрьский посёлкышто илыше Чемодановмытат логалыныт.
Кундемна 2022 ий 3 майыште геройла вуйым пыштыше 29 ияш Павел Чемодановым идалык ончыч ужатыш. Елена Ивановна ден Андрей Аркадьевич шке эргыштым тыматле койышаным ончен куштеныт. Ава – кӱшыл категориян туныктышо, илыме верысе школышто историй ден обществоведенийым 30 утла ий туныкта, 20 ий завучлан тырша. Ача милицийын отставкысе прапорщикше. Тудо Чечняште ныл гана шке порысшым шуктен. Варажым ача-аважланат эргыштын наградыштым – Патырлык орденым – кучыктеныт.
Павелын кугезе кочаже-влак П.А.Константинов ден И.А.Логинов Кугу Отечественный сарым эртеныт, сусыргеныт, но пӧртылыныт, орденоносец лийыныт. Историйыштым Павел пален.
– Елена Ивановна, кунам да кузе эргыда военный корно дене каяш шонен пыштен?
– Ачажым ончен, очыни. Вет тудо срочный службыжым юж-десант войскаште эртен. А десантник-влак чонышт денат, пашашт денат тидым пеҥгыдемдат. Ешышкына погонан еҥ-влак эре толеден коштыныт. Шӱм-чоныштыжо тыгай патриотизм шӱлыш илен, витне. Но мый военный корно дене кайыме ваштареш лийынам, йочам тынысле профессийым ойырен налеш манынам. Школ деч вара тудо Волгатехыш пурен, механико-машиностроительный факультетыште тунемын. Специальностьшо дене – машинасе оборудованийын инженерже.
– А Павел могайрак лийын?
– Пеш тыматле койышан ыле. Коча-коват-влакым шукын паленыт, мый туныктышо улам, ачат – милиционер, сандене мемнан лӱмнам, ешнам ит шӱктаре, чапнам ит волто манын туныктенам. Школышто баскетбол дене модаш йӧратен. Ачажым поктен шуын ыле – 186 сантиметр, кугу капан, мотор рвезе. Поро, еҥлан полшаш тыршыше. Колым кучен да пушеҥгым шынден. Теве Орехово-Зуево олаште тумлеге гыч куштымо вич тумыжо кушкеш. Теве эше иктыжым Краснооктябрьский школ воктеке шындена.
– Вуз деч вара вигак армийыш каен?
– Кӱшыл шинчымашым налын, но дипломым пуэн ышт шукто, армийыш служитлаш кайыш. Дипломжым тудын олмеш ме нална. Пытартыш курсыштыжо тудо конференцийлаште выступатлен, грамот-влакым кондеден, «повышеннный» манме стипендийымат налын.
Эргына ВДВ-ш гына каяш шонен, сандене лач тыгай дивизийыш налаш толшо-влакым вучен. Армийыш июльышто каен. Иваново олашке наҥгаеныт. ВДВ-н 98-ше дивизийышкыже логалын.
– Службыж нерген каласкален мо?
– Мый шарнем, кунам тудо икымше гана парашют дене тӧрштен. Тудлан тӧрштымӧ деч ончыч йынгырташ ойленам. Но мыйым тургыжландараш огыл манын, мландыш волен шогалмекыже, «Авай, мый мландыште улам!» манын каласен. Да кажне гана тӧрштымыж деч вара йыҥгыртен.
Варажымат йыҥгыртымыж годым «Авай, мыйын чыла сай» кӱчыкын ойлен. А пытартыш гана 26 апрельыште кужун мутланышна, изиш ӧрынамат ыле.
– А СВО-ш кузе логалын?
– Эргына боевой техникым олмыктышо специальностьшо денак ротышко логалын. Моткоч шуко технический литературым лудын. Механизм-влак шотышто шуко пален налын. Сандене командирже контракт почеш кодаш темлен. Тудым акленыт. Варажым Пашам Моско областьысе Орехово-Зуево оласе ремонтный батальонышко кусареныт. Тидыже ВДВ-н штабше пелен лийын. Тыгодым элна мучко боевой машинам олмыктен коштын. Техникым ачален моштышо инженер образованиян специалист шагал лийын. Рядовой гыч тӱҥалын…
СВО-н икымше кече гычак тудо ВДВ-н бронетанковый техникым ачалыше мастерже лийын. Тушко каяш приказым налын. Тунам кокымшо ӱдыржӧ шочын веле ыле, кок арняшым коден кайыш. Отпускшымат канен ыш шукто. Но Родина ӱжын, тыгай специалист-влак кӱлыныт. Кунам мый контрактым кӱрлаш ойленам, тудо манын: «Авай, а кузе тый тидым умылет? Тушто мыйын йолташем-влак улыт, тушто техникым ачалыман, мый дечем посна огыт шукто. Технике пеш неле, тудым тӧрлатен моштыман».
Икымше тылзын моткоч неле ыле. Мылам каяш, полшаш, оксам погаш кӱлым шукынжо умылен огытыл. Йошкар-Ола гыч Орехово-Зуево олаште верланыше частьышкышт полышым ме шке намиен кодеденна.
Кызытат еҥ-влак эше тӱрыснек вашталтын огытыл. Конешне, нунын илышыштышт нимоат лийын огыл. Но тушто улшо кажне салтак мемнан тынысле илышнам арала. Нунылан кӧра ме яндар кавам ужына.
Шарныме кече
Марий кундемыш СВО-што колышо кап-влакым кондаш тӱҥалмекышт, Е.И.Чемоданова соцсетьлаште ойгыш вочшо ава ден пелаш-влак дене кылым ыштен. Тыге «Мамы Ангелов войны… Марий Эл» сообществым чумыреныт. Пырля ойгым луштарат, порылыкым шарат, тӱрлӧ сомылым ворандарат. Мут – Елена Ивановналан.
– Кызыт сообществыштына 100 утла еҥ уло. Тӱҥжӧ – шкенан эргынам да пелашнам, подвигыштым шарныктараш тыршымаш да икте-весылан полшаш. Теве шукерте огыл Боевой действийласе ветеран-влакын кечыштым палемдаш серышым возышна. Мемнам колыныт: республикыштына 1 июльым лач тыгай кече манын увертарыме. Ты кечын шкенан эргына-влакын портретышт дене таҥошкылмашке лектына. Кызыт фотосӱретышт дене штендер ден значок-влакым ямдылена.
«Боевое братство» мер организаций ден боевой действийын ветеранже-влаклан кугун тауштем. Эргына – десантник, сандене 6-шо ротым шарныме лӱмеш фонд тудым поген пышташ полшен. Тыге ветеран-шамыч мемнам пагалымыштым ончыктеныт, ончылнына вуйым савеныт.
Ты ушем кодшо ийын тӱрлӧ боевой действийлаште вуйым пыштыше эрге-влакын авашт дене вашлиймашым эртарыш. Тунам ме 1980-90-ше ийлаште ойгаҥыше ача-ава-влакын шуктымо пашаштым пален налынна…
Калык боевой действий нерген иканаште умылен ок шукто: молан военнослужащий-влак элнам аралымаште шогат, молан вуйыштым пыштат. Кугыжанышын тӱняште шке задачыже уло. Декабрьыште Российысе кажне кундемыште военнослужащий-влакын ешыштлан полшышо штабым ыштыме. Марий Элыште тудым Айдемын праважым аралыме шотышто уполномоченныйын аппаратшын экспертше Ирина Вениаминовна Багаева вуйлата. А ме Ирина Викторовна Шаймарданова дене коктын региональный штабыш пурталтынна. Ты жап гыч чыла пашам Марий Эл Правительстве да Марий Элым Вуйлатыше Юрий Зайцевын полшымышт дене шуктена.
Шижтарен
Эргыжын колымыж нерген уверым колмеке, Елена Ивановна тудын капшым муаш манын, кушко гына йыҥгыртен огыл, мыняр йӱд омыжо кошкен… Эр гыч кас марте телефон дене госпиталь, морг еда кычалын, но иктат вашмутым пуэн огыл. Нимогай уверым палыде илымашым ава шкешотан поргем манеш, вет тыгодымсо чон йӧсылыкым да лишыл еҥ-влакын шижмашыштым умылтараш неле – тидым нуно гына палат.
Вара Паша (эргыжым ава тыге манеш) шкеак шижтарен. Тудо аважын омышкыжо толын да «Мый машина йымалне кием» манын каласен. «Тидым мый омо ом ман, пуйто тудо чынже денак толын, йӱлен пытыше шоген…», – манеш кок шочшан ава. Тунам колоннышт гыч машина-влакым эвакуироватлыше-влак шукын илыш гыч каеныт.
Тиде статьям историйым туныктышо Е.И.Чемоданован пеҥгыдемден ойлымо шомакше денак мучашлем: «Российын историйыштыже ятыр героический лаштыкым муына. Элна дене кугешнаш тичмаш правана уло. Школыштат герой-влак нерген нигунам монден огынал. Кугу Отечественный сарын, кодшо курымын боевой действийлаже нерген ушештарена. Патриотизм теме эре ила. Сандене эртыше сарласе герой-влакым гына огыл, кызыт мемнан пелен улшо-влакымат шарнышаш улына. А нуно моткоч шукын улыт».
Эльвира Терентьева.
Фото-влакым еш альбом гыч налме.
