Кужэҥер район Кугу Чарнур ял райрӱдыш кайыме корнышто верланен, Кужэҥер марте куд меҥге наре погына. Ӱштымбал ял шотан илемыш пурышо ты ялыште кызыт 40 наре суртышто 100 утла еҥ ила.
Йошкар шӱдыр, Корембал…
Документ почеш ял такшым ик уреман. Но пӧрт-влакын «Т» буква семын верланымышт дене Кугу Чарнурышто икмыняр урем манын шонаш лиеш. Ял уремын тӱҥ ужашым верысе калык Йошкар шӱдыр манын лӱмден. Весе, мутлан, Корембал маналтеш: урем гоч шошым вӱд дене темше коремлан кӧра.
2007 ийыште Кугу Чарнурыш газпучым шупшыныт, кажне суртышто, манаш лиеш, таве уло. Ял калык утларакшым агрокомплексыш, чыве фабрикыш пашаш коштеш. Тора кундемыш вахте дене кудалыштшат улыт. Ял гыч кок йочам Кужэҥер школыш автобус шупшыкта. Кугу Чарнурышто кевыт уке, садлан сатулан посёлкыш кудалыштыт.
Ял урем ару, мотор. Тушто кушшо пушеҥге-влак верым эшеат сылнештарат. Урем корныш шаргӱм шарыме. Ты сомылым ял калык шийвундым шке поген вораҥдара. Верысе администрацият полша. Икмыняр ий ончыч Кугу Чарнурышто йоча площадкым почыныт, ынде тиде – икшыве-влакын йӧратыме верышт, поснак кеҥежым тушто юарлыме йӱк эр гыч кас марте йоҥга.
– Теве тыште ик еш пӧртым чоҥен, шкешт Йошкар-Олаште илат, кеҥеж канышлан шогаш толыт. Но ончыкыжым йӧршешлан илаш куснат, шонем. А тиде – Евгений Анатолльевич Васильевын чапле суртшо. Тудо шкеже Йӱдвел кундемыште туныктышылан пашам ышта, жапым да йӧным муын, ялышке толеш да чоҥымо пашаште иктым да весым ыштылеш, – мотор сурт-оралте-влакым ончыктен, каласкалыш Л.Багаев.
«Чара нурышто»
Легендылан ӱшанаш гын, Кугу Чарнур ял олмыш ожно Сидыган лӱман илалше пӧръеҥ илаш толын. Варарак тушко Яндула ден Елей илаш кусненыт. Пошкудо яллаште илыше-влак деч нине кум пӧръеҥ кушто ила манын йодынытат, «Чара нурышто» манын вашештеныт. Жап эртыме дене «Чара нур» шомак гыч «а» буква лектын возын, да Чарнур мут шочын.
Еш пыжашым чоҥат
Салтакъялыште шочшо Сергей Волков пӧртым чоҥаш лач Кугу Чарнур ялеш шонен пыштен. Моланжым тыге умылтара:
– Кугу Чарнур деч тораште огыл пашам ыштенам – чыве фабрикын бетонный узелыштыже чоҥымо пашам шуктенна. Коллегем Володя Яндулин тунам ойлен ыле: «Ялыштына пӧртым чоҥаш сай вер шуко, тыланет келша. Администрацийыш кай, рашемде». Тыгак ыштышым. Ялым ончал савырнымеке, кудал лекмаште кумдыкым шекланышым. Мландыже нигӧн огыл улмаш.
Тыге Сергей Волков 2015 ийыште Кугу Чарнурышто 46 сотык кумдыкын озаже лийын. 2020 ийыште Шорсола ялын шочшыжо Вероника дене ешым чумыреныт. Кызыт нуно кум шочшан ача-ава улыт. Виктория ден Даша Кужэҥерыш йочасадыш коштыт. Самырык ава изи Ярослав дене декрет отпускышто гын, Сергей чыве фабрикыште водительлан ышта.
Волковмыт мотор у пӧртым чоҥат. А илатше ты участкыштак жаплан илаш чоҥымо изирак пӧртыштӧ. Мончам, гаражымат чоҥен шуктеныт.
Пӧртлан фундаментым 2016 ийыште пыштеныт да кок ий ончыч левед шынденыт. Эркын дене иктым-весым ыштен шогат.
Тений тулвоштырым шупшыныт. Пӧрткӧргӧ отделкым тӱҥалыныт. Ты пашаште Сергейын аваже пеш полша, тудо штукатур-маляр. Кызыт кодшо окнам шынден пытараш шонат, а вес ийын – отопленийым пурташ.
У пӧртышт вик шинчалан перна. Проектым Сергей ден Вероника шкеак шоненыт. Кокымшо пачашыште балкон лиеш, икымшыште – террасе-влак. Эркын-эркын, оксам поген, кертме семын чоҥена, маныт самырык вате-марий. Сурт йыр печым эше ыштен шуктен огытыл. Озаватын тыршымыже вик коеш: чыла вере ару, мотор. У пӧрт йыр Вероника лӱмын газон шудым ӱден. Участкыштышт изирак клумбылаште тӱрлӧ пеледыш сылнын кушкеш. Сурт-оралтым изи пийышт орола. Ныл йолан йолташышт Волковмыт ешыш ӱмаште шке толын, манаш лиеш. Тудым пӧртйымаллан кӱнчымӧ лакыште верештыныт. Сергей ден Вероникан шонымышт почеш, изи пинеге деч ончычсо озашт утлаш шоненыт да чодыраш пушеҥге дек кылден коденыт –шӱйыштыжӧ кандырам кылдыме лийын. Ынде изи сурт орол – Волковмыт ешын ужашыже, тудым изижге-кугужге йӧратат.
– Сомыл кечыгутлан сита. Эрдене ӱдыр-влакым йочасадыш ужатем да пашалан пижам веле. Арулыкым ыштем, кочкаш шолтем, вургемым мушкам – тыге касат шуэш. Пакчам шындена, теплицына уло – тидат жапым налеш. Нӧрепым эше ыштен огынал, садлан телылан заготовкым тений ямдылен омыл. Ача-аваналан тау, мыланна ситышымат ямдылат. Поҥгылан тораш кайыме ок кӱл – участкына воктенак изи кумдыкышто тӱрлӧ пушеҥге кушкеш, шкалан кочкаш ситышым туштак погем, – манеш Вероника.
Кугу Чарнурышто Волковмыт гаяк самырык еш шагал огыл. Южышт дене йолташат лийын шуктеныт. Сергей ден Вероника поро кумылан, виш чонан улыт, садлан шкешт гаяк пошкудышт нунылан еш пыжашым чоҥымаштышт полшен шогат. А тидыже ялыште моткоч шерге.
Н.Лаврентьеван фотожо-влак.